Zona behandeling, wat is de oorzaak (gevaarlijk of dodelijk?)

Zona of gordelroos is een infectie van een zenuw en het huidgedeelte dat met de zenuw verbonden is. Zona wordt veroorzaakt door het Varicella zoster virus, hetzelfde virus dat waterpokken veroorzaakt. Iedereen die ooit waterpokken heeft gehad kan zona krijgen. Dat komt omdat na de waterpokken voorbij zijn, het virus overleeft in sommige zenuwknopen. Daar kan het jarenlang blijven sluimeren. De meeste mensen die ooit waterpokken hebben gehad krijgen nooit zona.

Bij anderen ontwikkelt het virus zich na een bepaalde tijd tot zona. Als het virus geactiveerd wordt kan het daarna weer tot rust komen en na een bepaalde tijd weer een uitbraak (episode) van zona veroorzaken. De meeste mensen die eenmaal een uitbraak van zona hebben meegemaakt, krijgen hierna nooit meer een tweede uitbraak.

Zona komt vooral voor bij mensen ouder dan 50 jaar, maar iedereen die waterpokken heeft gehad kan de ziekte krijgen. Eén op de drie mensen krijgt met zona te maken in de loop van zijn of haar leven.

Wat is zona?

Zona is een pijnlijke infectie van een zenuw die dicht aan de oppervlakte van de huid ligt. Door de infectie kan de huid veranderen en een uitslag ontwikkelen. Het betreft dan alleen het gedeelte van de huid dat verbonden is met de geïnfecteerde zenuw. Het Varicella zoster-virus behoort tot een groep virussen die herpesvirussen worden genoemd. Varicella wordt daarom ook wel herpes zoster genoemd. De ziekte kan plotseling ontstaan als het sluimerende Varicella-virus, dat na het oplopen van waterpokken in het lichaam is achtergebleven, ontwaakt. Er zijn een aantal factoren die het ontwaken van het virus kunnen stimuleren:

Ouderdom;
Bepaalde aandoeningen, waaronder bepaalde vormen van kanker, HIV of AIDS;
Behandeld worden of zijn met bestraling of chemotherapie;
Medicijnen, vooral de immuunsuppressieve medicijnen die patiënten na een orgaantransplantatie voorgeschreven krijgen;
Ernstige psychische stress;

Symptomen van zona

Pijn, gevoelige huid. De pijn kan omschreven worden als zeurend, branderig of knagend. Ook kan er een plotselinge stekende pijn optreden die snel weer weggaat en telkens terugkomt;
Huiduitslag, soms met blaasjes of blaren;
Koorts;
Opgezwollen lymfeklieren;
Koude rillingen;
Hoofdpijn;
Misselijkheid en maagpijn;
Spierpijn ;
Moeite met plassen;

Als de zona in het gezicht voorkomt kunnen de volgende symptomen optreden.

Slecht zicht;
Moeite om de oogbol te draaien;
Hangende oogleden;
Tijdelijke doofheid;
Verandering in de smaakzin.

Meestal zijn de symptomen maar aan één zijde van het lichaam aanwezig. De huiduitslag en blaasjes vormen zich dan in een band of “gordel”. Deze band vormt het gedeelte van de huid dat met de geïnfecteerde zenuw verbonden is. Daarom treden alleen in deze band symptomen op, en is de rest van het lichaam meestal vrij van blaasjes, uitslag en pijn, tenzij er meerdere zenuwen tegelijk ontstoken zijn.

Hoe ziet een episode van zona er uit?

Een episode van zona doorloopt over het algemeen een typische chronologische volgorde.

Lijders aan zona voelen vaak dat er een episode of aanval van zona aan zit te komen doordat ze jeuk aan de huid krijgen op een plek waar eerder zona is voorgekomen.
Na de jeuk ontwikkelt zich in een huidgedeelte een acute pijn, vaak gecombineerd met gevoelloosheid, tinteling of een prikkelend gevoel (paresthesie).
Na één tot vijf dagen treedt er in dit gebied huiduitslag op. Rode vlekjes ontwikkelen zich tot blaasjes die met vocht gevuld zijn en jeuken. De infectie is nu besmettelijk. De huiduitslag lijkt op die van waterpokken, en beperkt zich tot een band of gordel aan één kant van het lichaam. Soms sluiten meerdere blaasjes zich aaneen en lijken dan op een tweedegraads brandwond. De uitslag kan overal voorkomt, ook in het gezicht, op de oren en de mond. Zona kan ook de oogzenuw infecteren: dan is er sprake van oftalmische zona. Dit is een ernstige complicatie en gaat gepaard met ontsteking en al dan niet tijdelijk gezichtsverlies.
Na het eerste ontstaan van de blaasjes kan er nog een week lang nieuwe vorming van blaasjes optreden. In de aangetaste huid en het weefsel daaronder kan ontsteking optreden. Aanraking van het aangetaste gebied kan erg pijnlijk zijn, vooral als dat zich op de romp bevindt.
Na zeven tot tien dagen drogen de blaasjes uit en vormen korstjes. Die kunnen aanzienlijke jeuk veroorzaken. De ziekte is nu niet meer besmettelijk. De totale tijd tussen ontstaan van de symptomen en genezing is meestal twee tot vier weken. Meestal lost de aandoening zichzelf op zonder littekens achter te laten.

In sommige gevallen kan er alleen een huiduitslag optreden, of alleen pijn. Bij sommige mensen, vooral mensen met een verzwakt immuunsysteem, kan zona zich voordoen als een groot gebied met waterpokkenachtige uitslag en blaasjes.

Complicaties

Over het algemeen blijven complicaties bij zona uit. Als ze toch optreden kan het om de volgende aandoeningen gaan:

Postherpetische neuralgie (PHN) – dit is een zenuwpijn die ernstig kan zijn en maanden tot jaren voor pijn kan zorgen. Vaak zijn er meerdere soorten pijnstillers nodig om deze pijn te behandelen. De aandoening ontstaat nadat de blaasjes van een episode van zona genezen zijn, en wordt waarschijnlijk veroorzaakt door verandering of beschadiging van de geïnfecteerde zenuw. Ongeveer 15% van de mensen die één of meerdere episodes van zona hebben meegemaakt hebben last van postherpetische neuralgie.
Periferale neuropathie – dit is een andere aandoening die samenhangt met de beschadiging van een zenuw die door zona wordt veroorzaakt. Deze aandoening leidt tot gevoelloosheid, zwakte en/of pijn van bepaalde lichaamsdelen, bijvoorbeeld een hand waar zona op is voorgekomen. De pijn wordt vaak omschreven als branderig, prikkelend of stekend. Deze aandoening is te behandelen met verschillende soorten medicijnen, waaronder pijnstillers. Ongeveer vijf procent van de mensen die zona hebben opgelopen krijgen te maken met periferale neuropathie.
Secundaire huidinfecties – huidinfecties, zoals impetigo, steenpuisten en wratten kunnen ontstaan doordat ziekteverwekkers de opengebarsten blaasjes binnendringen. Om deze infecties te voorkomen is het aan te raden om het gebied waar zona is opgetreden schoon en droog te houden.
Witte plekken – door pigmentverlies in de gebieden die door zona zijn aangetast kunnen er witte plekken op de huid ontstaan. Dit is niet ernstig en geeft alleen cosmetische schade.
Encephalitis – dit is een hersenontsteking, met als symptomen psychische veranderingen zoals opwinding, agressie, verwarring, sufheid en onrust. Encephalitis is een medisch noodgeval.
Myelitis – hierbij zijn de schedes van de ruggemergzenuwen ontstoken, waardoor ledematen slap en gevoelloos kunnen worden en de motoriek snel slechter wordt. Ook myelitis is een medisch noodgeval.
Ramsay Hunt syndroom – als het Varicella-virus dicht bij de gehoorgang voorkomt, en blaasjes in de gehoorgang veroorzaakt, kan dat leiden tot doofheid, duizeligheid en verlamming van de aangezichtszenuw. Als de symptomen tijdig herkend worden kan deze complicatie behandeld worden met antivirale medicijnen.
Oftalmische gordelroos – als zona dichtbij of in het oog voorkomt, kan de oogzenuw geïnfecteerd raken en andere onderdelen van het oog ook. Dit kan tijdelijk of permanent gezichtsverlies als gevolg hebben. Om te voorkomen dat er permanente schade optreedt, is het belangrijk om onmiddellijk de hulp van een arts in te roepen.

Besmettingsgevaar

Zona is besmettelijk zodra er blaasjes ontstaan op de huid. Het vocht in de blaasjes bevat het virus Varicella zoster, dat op andere mensen kan worden overgedragen als die in contact komen met het vocht. Als dat gebeurt, dan kunnen die mensen ófwel ook zona krijgen (als ze ooit waterpokken hebben gehad) ófwel waterpokken (als ze nog nooit waterpokken hebben gehad). Het virus kan niet doorgegeven worden door hoesten of niezen. Het virus is minder besmettelijk dan waterpokken. Om verspreiding van het virus te voorkomen kan het aangetaste gebied worden bedekt, bijvoorbeeld met verband. Dat vermindert de kans op besmetting sterk. Zodra de blaasjes opgedroogd zijn tot korstjes is het besmettingsgevaar geweken.

Behandeling

Op dit moment is er geen manier bekend om het Varicella-virus uit het lichaam te verwijderen. Als je eenmaal waterpokken of zona hebt gehad, is er altijd de kans dat de infectie terugkomt. Voor de meeste patiënten geldt dat er één keer een uitbraak van zona optreedt, en dat de ziekte daarna nooit meer terugkomt. De symptomen van zona kunnen behandeld worden. De focus ligt dan op het verminderen van de pijn en de jeuk en het zorgen voor een goede genezing van de huiduitslag. De volgende behandelingen kunnen het ongemak van de ziekte verminderen.

Neem voldoende rust.
Draag koude, natte kompressen op de aangetaste plek. Dit vermindert de pijn en de jeuk.
Draag losse en comfortabele kleding om contact met de aangedane huid te beperken.
Als de huid bedekt wordt met verband, gebruik dan verband dat zich niet aan de wondjes vasthecht.
Gebruik pijnstillers om de pijn van de uitslag te verminderen. Een dokter kan eventueel sterkere pijnstillers voorschrijven.
Er zijn verschillende producten bij de drogist en de apotheek verkrijgbaar die de huid kalmeren en de jeuk verminderen. Een voorbeeld is calaminegel. Antihistamines kunnen de jeuk ook minder erg maken. Een oplossing met colloïdale haver (havermoutbad) kan ook verzachtend werken.
De huiduitslag kan het beste droog en schoon worden gehouden, om het risico van verspreiding te verminderen.
Antivirale medicijnen worden soms voorgeschreven bij ernstige gevallen. Deze beperken de omvang en de duur van de zona-episode. Ook verminderen ze de besmettelijkheid ervan.
Was je handen regelmatig om besmetting te voorkomen. Probeer contact te vermijden met mensen waarvan je weet dat ze nooit waterpokken hebben gehad.

Vaccinatie

Er zijn vaccinaties die waterpokken en zona kunnen voorkomen.

Vaccin tegen waterpokken – in Nederland is sinds een paar jaar een vaccin tegen waterpokken beschikbaar, maar er is geen landelijk vaccinatieprogramma. Ouders kunnen besluiten om hun jonge kinderen te laten vaccineren. Dan wordt het vaccin in twee doses toegediend. Eén dosis wordt gegeven tussen de 12^e en 15^e levensmaand en de tweede dosis tussen het 4^e en 6^e levensjaar.
Vaccin tegen zona – er is een virus beschikbaar dat beschermt tegen het ontstaan van zona, ook als iemand al waterpokken heeft gehad. Ook voor dit virus is geen vaccinatieprogramma. Het vaccin kan op verzoek aan iemand worden toegediend. Omdat vooral ouderen gevoelig zijn voor zona, kunnen mensen boven de 60 overwegen om dit vaccin aan te vragen via hun huisarts.
De volgende mensen komen niet in aanmerking voor deze vaccinaties:
Mensen met een verzwakt immuunsysteem, door ziekte of door het gebruik voor (cortico)steroïden, of door HIV/AIDS;
Mensen met een allergie voor één van de bestanddelen van het vaccin, waaronder gelatine of het antibioticum neomycine;
Vrouwen die zwanger zijn of dat zouden kunnen zijn.

Kan zona dodelijk zijn?

Zona is een vervelende ziekte die de kwaliteit van het leven van de patiënt aan kan tasten, zeker als er regelmatig episodes van de aandoening optreden. Gelukkig zijn er medicijnen beschikbaar die de ergste symptomen aanpakken, waardoor het functioneren van de patiënt verbetert.

Over het algemeen is een zona-episode na twee tot vier weken afgelopen. Daarna zijn de klachten verdwenen. Het is niet te voorspellen of en wanneer de ziekte zich daarna weer voordoet. Ongeveer één tot vier procent van de mensen met zona moeten in het ziekenhuis worden opgenomen omdat er complicaties zijn opgetreden. Ongeveer één derde van deze gehospitaliseerde patiënten hebben een verzwakt immuunsysteem. Enkele tientallen mensen overlijden in Nederland elk jaar aan complicaties veroorzaakt door zona. De meeste daarvan zijn bejaard en/of hebben een verzwakt afweersysteem.

Zona en zwangerschap

Het komt niet vaak voor dat iemand een episode van zona krijgt tijdens de zwangerschap, maar de mogelijkheid bestaat. Als je bijvoorbeeld in aanraking komt met vocht uit de blaasjes van iemand met een actieve zona-infectie, kan je zelf de ziekte oplopen. Ook kan je dan waterpokken oplopen, als je die ziekte nog nooit gehad hebt.

In dit geval kunnen er gevolgen zijn voor je zwangerschap. De foetus kan geboorteafwijkingen ontwikkelen als je waterpokken oploopt tijdens de zwangerschap. Daarom is het een goed idee om je, voordat je zwanger probeert te worden, laat vaccineren tegen waterpokken. Het effect van zona op een foetus is niet duidelijk. Als je zona oploopt tijdens je zwangerschap, ga dan naar de huisarts.