Wat is cortisone?
Cortisone is een medicijn dat bij veel verschillende aandoeningen wordt voorgeschreven. De belangrijkste werking van cortisone is anti-inflammatoir: het vermindert aanwezige ontstekingen in het lichaam. Cortisone behoort tot de klasse van glucocorticoïden Cortisone en een aantal verwante medicijnen worden ook wel aangeduid met de term corticosteroïden.
Waarvoor wordt cortisone gebruikt?
Cortisone is effectief bij een groot aantal aandoeningen. Het wordt al sinds de jaren ’40 gebruikt bij onder andere arthritis, huidaandoeningen en colitis ulcerosa. Het kan echter bijwerkingen veroorzaken, waaronder botontkalking, glaucoom, huidklachten en spierproblemen. Daarom vermindert het gebruik van cortisone en worden tegenwoordig vaker andere steroïden voorgeschreven in plaats van cortisone, bijvoorbeeld de steroïden prednison en prednisolon. Voor de behandeling van een aantal aandoeningen is cortisone nog steeds de beste optie. Cortisone wordt ingezet bij onder andere arthritis, colitis ulcerosa, verschillende huidproblemen waaronder acne en psoriasis, lupus, oogaandoeningen en verschillende kankers.
Hoe werkt cortisone?
In je lichaam wordt cortisone omgezet in cortisol. Cortisol is een natuurlijk hormoon dat door de bijnierschors wordt geproduceerd. Het helpt na een stressreactie het lichaam om weer terug te keren in zijn normale toestand. Als het lichaam beschadigd raakt, spreken we van stress. Het lichaam reageert op zo’n situatie door spieren af te breken en daaruit energie vrij te maken. Die energie kan worden gebruikt om te vechten of te vluchten. Om na deze stressituatie het lichaam weer tot rust te brengen maakt de bijnierschors het hormoon cortisol aan. Dit hormoon bestrijdt onder andere ontstekingsreacties. Als het medicijn cortisone wordt gebruikt, verandert dit in het lichaam in cortisol. Cortisol en dus ook cortisone verminderen de reactie van het immuunsysteem op het stresssignaal. Daardoor worden ontstekingsreacties bestreden en heeft een patiënt minder last van pijn, zwelling en de andere effecten van een ontstekingsreactie
Hoe wordt cortisone gebruikt?
Cortisone kan worden toegediend in de vorm van zalf, injecties, tabletvorm of via inhalators.
- Zalf: cortisonzalf wordt vooral gebruikt bij huidaandoeningen. De werking van het medicijn blijft hierbij beperkt tot het aangetaste gebied.
- Injectie: deze manier van toedienen zorgt dat de cortisone exact op de plek terecht komt waar de ontsteking zit. Dat voorkomt dat er op andere plekken in het lichaam bijwerkingen optreden. Een cortisoninjectie wordt toegepast bij klachten van pezen en gewrichten (waaronder) bursitis, jicht, tendonitis en arthritis) en in het geval van acnecystes. Deze vorm van toediening kan niet onbeperkt gebruikt worden in verband met de bijwerkingen van cortisone en het risico op complicaties.
- Tablet: als cortisone gebruikt wordt bij bepaalde interne aandoeningen of een ziekte die meerdere delen van het lichaam aantast, dan wordt het medicijn meestal in tabletvorm verstrekt. Het gaat dan om makkelijk door te slikken tabletten.
- Inhalators: de werkzame stof wordt door middel van een verstuiver geïnhaleerd. Patiënten die slecht andere vorming van toediening verdragen kunnen baat hebben bij deze vorm van cortison.
Wanneer mag cortisone niet gebruikt worden?
Cortisone is een medicijn dat aanzienlijke bijwerkingen kan hebben. Het is ook niet veilig voor gebruik door iedereen. Hier volgen aanwijzingen die een indicatie vormen om geen cortisone te gebruiken .
- Sommige mensen zijn allergisch voor cortisone. Zij mogen het medicijn nooit gebruiken, anders kunnen ze een ernstige of zelfs dodelijke reactie krijgen.
- Cortisone werkt door immuunresponsen van het immuunsysteem minder hevig te maken. Dat betekent dat je lichaam ook minder goed beschermd is tegen binnendringende micro-organismen, waaronder bacteriën, virussen, schimmels en parasieten. Je kunt, als je cortisone gebruikt, meer last krijgen van bestaande infecties met deze organismen en er kunnen makkelijker nieuwe infecties optreden.
- Als je kortgeleden ziek bent geweest of aan een infectie hebt geleden, moet je dat aan de arts melden als die cortisone voorschrijft. Hij kan beoordelen of het gebruik van cortisone in deze situatie verantwoord is.
- Zolang je cortisone gebruikt moet je contact met zieke mensen of mensen die aan een infectie lijden vermijden.
- Als je cortisone gebruikt mag je geen vaccinaties krijgen met “levende” virussen. Het gaat dan onder andere om vaccinaties voor mazelen, de bof, rubella (rode hond), de Calmette-Guerin bacterie (BCG), orale poliomyelitis, rotavirus, tyfus, gele koorts, pokken, waterpokken, gordelroos en griepvaccin. Ook moet je waar mogelijk proberen om contact te vermijden met mensen die recent met een dergelijk vaccin gevaccineerd zijn. Neem onmiddellijk contact op met een arts als je cortisone egebruikt en denkt dat je in contact bent gekomen met mazelen of waterpokken. Je mag wel gevaccineerd worden met zogenaamde “dode” virussen, die bij de vaccinaties tegen bepaalde andere ziektes worden gebruikt.
- Kinderen kunnen groeistoornissen oplopen door het gebruik van cortisone. Als een kind onder je hoede groeivertraging op lijkt te lopen tijdens gebruik van cortisone, moet je dit aan de behandelende arts melden.
De volgende aandoeningen vormen een tegenindicatie voor het gebruik van cortisone. Geef bij de behandelende arts aan dat je aan één van deze aandoeningen leidt, als hij het gebruik van cortisone voorschrijft. De arts kan dan beslissen of het gebruik van cortisone verantwoord is.
- Diabetes
- Nierstoornissen
- TBC
- Schildklierproblemen
- Leveraandoeningen
- Malaria, nu of in het verleden
- Osteoporose (botontkalking)
- Herpesinfecties van het oog
- Glaucoom
- Staar (cataracten)
- Spieraandoeningen (zoals myasthenia gravis)
- Depressie of andere psychische aandoeningen
- Congestief hartfalen
- Hoge bloeddruk
- Maagzweren
- Colitis ulcerosa
- Diverticulitis
Bijwerkingen
Hoewel cortisone een krachtig en effectief medicijn bij veel verschillende aandoeningen is, is het een feit dat het ook flinke bijwerkingen tot gevolg kan hebben. Deze bijwerkingen verschillen per gebruiker in soort en heftigheid. Sommige patiënten hebben nergens last van, terwijl andere geconfronteerd worden met meerdere forse klachten.
Milde bijwerkingen
Deze bijwerkingen kunnen optreden na het eerste gebruik van cortisone en worden meestal minder na een paar dagen of weken. Ze kunnen ook helemaal verdwijnen. Als deze effecten in zeer heftige mate optreden moet je dit melden aan je arts.
- Verwarring
- Opgewondenheid en rusteloosheid
- Misselijkheid en braken
- Hoofdpijn
- Slaapproblemen
- Gewichtstoename
- Huidproblemen, waaronder acne, eeltvorming, zweten, roodheid
Ernstige bijwerkingen
Deze bijwerkingen kunnen zeer ernstig zijn. Waarschuw altijd een arts als ze optreden.
- Jeuk
- Huiduitslag
- Netelroos
- Zwelling van tong, lippen of gezicht
- Vasthouden van vocht
- Ademnood
- Snelle hartslag
- Spierzwakte
- Gebroken botten
- Osteoporose (botontkalking)
- Scheuren van pezen
- Maagzweren
- Zwarte, kleverige ontlasting
- Pancreatitis (ontsteking van de alvleesklier)
- Groeistoornissen (bij kinderen)
De bekendste bijwerkingen van cortisone
1. Osteoporose (botontkalking)
Eén van de meest bekende bijwerkingen van cortisone is het optreden van botontkalking of osteoporose. Dit is een bijwerking die vooral kan optreden als er jaren achtereen cortisone gebruikt wordt. Bij osteoporose vermindert de dichtheid van de botten, waardoor deze brozer worden en gevoeliger worden voor breuken. Omdat cortisone vooral door ouderen wordt gebruikt, die al een grotere aanleg hebben om osteoporose te ontwikkelen, kan het een goed idee zijn om elke paar jaar de botten te laten controleren. Als blijkt dat het gebruik van cortisone osteoporose tot gevolg heeft, kan de arts overwegen om een ander medicijn voor te schrijven.
2. Osteonecrose
Avasculaire necrose of osteonecrose is een aandoening die wordt veroorzaakt doordat de bloedtoevoer van het bot beschadigd raakt. Het is niet geheel duidelijk hoe cortisone osteonecrose veroorzaakt, maar gebruikers van het medicijn hebben een licht verhoogd risico op deze aandoening. Bij avaculaire necrose krijgt het bot geen voedingsstoffen via het bloed meer en sterft langzaam af. Vaak wordt de kop van de femur, het bot in de bovenbeen, aangetast. De symptomen zijn vaak niet erg duidelijk, maar plotselinge pijn in de heup, vooral bij inspanning kan wijzen op het optreden van osteonecrose. Een röntgenfoto of MRI-scan kan dan uitwijzen of er inderdaad sprake is van dit verschijnsel.
3. Vatbaarheid voor ziektes en infecties
Het doel van een behandeling met cortisone is een minder sterke reactie van het immuunsysteem. Dit is tegelijk ook een risico. Omdat het immuunsysteem minder snel reageert op (vermeende) bedreigingen, is het ook minder goed in staat om schadelijke infecties van bijvoorbeeld bacteriën en schimmels te herkennen en te bestrijden. Ook sommige soorten vaccinaties, waarbij een verzwakte vorm van een virus wordt ingespoten, kunnen soms niet meer goed onder controle gehouden worden door het lichaam. Daarom mag een patiënt die cortisone gebruikt niet gevaccineerd worden tegen bepaalde ziektes. Ook dient hij zo veel mogelijk weg te blijven bij mensen die een ziekte of een infectie hebben, omdat hij daar extra vatbaar voor is.
4. Complicaties bij infecties
Het doel van cortisone is om ontstekingen te verminderen en het medicijn doet dat door de werking van het immuunsysteem te verminderen. Hierdoor loopt de patiënt een groter risico op het verergeren van infectieziekten. Dit geldt voor alle infecties, of ze nu veroorzaakt worden door bacteriën, virussen, schimmels of parasieten. De infecties kunnen in elk orgaan voorkomen, maar treden vaak als eerste op in organen die in aanraking komen met de buitenlucht of met materie van buitenaf (huid, longen, maagdarmkanaal enzovoort). Een infectie kan zich, als hij niet tijdig opgemerkt of behandelt wordt, verspreiden naar andere orgaanstelsels en daar schade aanrichten.
Ook kan hij veranderen in een permanente infectie, bijvoorbeeld een abces of zweer. Eén van de tekenen dat je een infectie hebt is het optreden vaan koorts. Het is dan aan te raden om advies van een arts te zoeken.
5. Maagklachten
Cortisone heeft een negatieve invloed op de werking van de maag. Je kunt last krijgen van maagzuur, buikpijn en misselijkheid.. Vaak wordt er bij het voorschrijven van cortisone meteen ook een maagbeschermer voorgeschreven, die de maag tegen dit effect van cortisone beschermt. Over het algemeen zijn deze klachten mild en blijven ze dit. Bij sommige patiënten kunnen er echter complicaties optreden, zoals alvleesklierontsteking, maagzweren en infecties in de dikke darm.
6. Spierklachten
Cortisone vermindert de aanmaak van eiwitten, die nodig zijn voor de bouw en reparatie van spierweefsel. Het is bekend dat veel mensen die cortisone gebruiken last hebben van spierpijn en verminderingen van spiermassa, vooral in de ledematen. Dit verschijnsel staat bekend als atrofie. Het treedt vooral op als cortisone jaren achtereen wordt gebruikt. Om de atrofie tegen te gaan, is het verstandig om te zorgen voor een dieet met extra eiwitten.
7. Huidaandoeningen
Na een langdurig gebruik van cortisone kan de huid dunner worden en kunnen er klachten zoals netelroos optreden. Dit komt omdat het lichaam onder invloed van cortisonee minder eiwitten aanmaakt, die nodig zijn voor een sterke huid. Ook huiduitslag, roodheid en jeuk kunnen voorkomen. Als er een injectie met cortisone wordt gegeven, bijvoorbeeld tegen jicht of arthritis, dan kan de huid in dat gebied gaan jeuken of uitslag geven. Dit komt door de plaatselijke aanwezigheid van cortisone.
8. Oogziekten
Er is bij het gebruik van cortisone een verhoogde kans op oogziekten, waaronder glaucoom (een verhoogde druk in de oogbol) en cataracten (staar). Deze complicaties kunnen pijn, overgevoeligheid voor licht en slechter zich tot gevolg hebben, maar ook zonder symptomen optreden en daardoor pas laat opgemerkt worden. Deze oogaandoeningen kunnen bij elke patiënt optreden, ook bij degenen die slechts een lage dosis cortisone nemen. Hoe ouder de patiënt en hoe langer het gebruik van cortisone, hoe groter de kans op een oogaandoening. Bij deze patiënten is het aan te raden om jaarlijks een oogonderzoek en een oogdrukmeting aan te vragen bij de arts.
9. Vocht vasthouden
Net als prednison, een steroïde die hetzelfde effect veroorzaakt, leidt cortisone vaak tot de ophoping van vocht (oedeem) in lichaamsweefsels. Dit kan voorkomen in elk lichaamsweefsel, maar treedt vooral op in het gezicht en de nek. Door een herverdeling van vet in het lichaam worden deze lichaamsdelen dikker. Ook kan de lichaamsmassa met gemiddeld een paar kilo toenemen door het vasthouden van vocht. Als het gebruik van cortisone wordt gestopt, verdwijnen deze effecten weer.
10. Hartklachten
Cortisone kan een verhoogde bloeddruk veroorzaken. Vaak is de druk slechts licht verhoogd en zijn er geen klachten. Verhoogde bloeddruk treedt op bij zo’n 10 procent van de patiënten die cortisone gebruiken. Er kunnen complicaties optreden zoals hartfalen en angina, maar het risico hierop is zeer klein. Het lijkt geen effect te hebben om je zoutgebruik te verminderen wanneer je bloeddruk verhoogd is als gevolg van het gebruik van cortisone .
11. Seksuele effecten
Er kunnen bij gebruikers van cortisone veranderingen in het seksuele functioneren voorkomen. Vrouwen hebben een kans dat hun menstruatieperiodes korter of langer gaan duren. Dit effect lijkt bij ongeveer éénderde van alle vrouwelijke gebruikers van cortisone op te treden. Er is weinig onderzoek gedaan naar dit effect van cortisone, maar het lijkt geen risico op complicaties met zich mee te brengen. Een klein percentage van de mannelijke gebruikers meldt dat ze een verlaagd libido (zin in seks) hebben, of dat ze moeite hebben om een erectie te krijgen of vast te houden (erectiele dysfunctie).
12. Diabetes
Er geldt een verhoogd risico op diabetes voor gebruikers van cortisone. De bloedsuikerspiegel gaat omhoog. Vooral mensen die al aanleg hebben om diabetes te krijgen lopen extra risico.
13. Hese stem
Sommige gebruikers van het medicijn hebben moeite om zich verstaanbaar te maken. Door een effect op de stembanden wordt de stem vaak zachter en heser. Dit effect treedt vooral op de lange termijn op.
14. Stemmingsveranderingen
Cortisone kan effecten hebben op iemand gemoedstoestand en zelfs op zijn persoonlijkheid. Het medicijn kan bijvoorbeeld leiden tot stemmingswisselingen, waarbij iemand soms overdreven opgewekt is en snel daarna opeens erg somber. Anderen worden neerslachtiger en gaan zich terugtrekken uit het sociale leven. Als een opvallende verandering in de persoonlijkheid van iemand tot grote problemen leidt, moet een arts worden geraadpleegd.
15. Bijnierschorsinsufficiëntie
Als er plotseling wordt gestopt met het gebruik van cortisone, kan deze aandoening optreden. In zeldzame gevallen kan deze complicatie ook voorkomen wanneer het gebruik langzaam afgebouwd wordt. De patiënt voelt zich dan erg moe, heeft buikpijn en soms treedt er koorts op. Tijdens het gebruik van cortisone werkt de bijnierschors, die normaal het hormoon cortisol aanmaakt, minder hard. Na de behandeling kan deze productie soms moeilijk op gang komen. Als er bijnierschorsinsufficiëntie optreedt kan dit meestal goed opgevangen worden met andere medicijnen. Dit is een uiterst zeldzame complicatie die eigenlijk alleen voorkomt na jarenlang gebruik van cortisone.
16. Verminderd kaliumniveau
Kalium is een belangrijke electrolyt die zorgt voor een juiste vochthuishouding van het bloed en de lichaamscellen. Door een behandeling met steroïden kan het gehalte aan kalium in het bloed afnemen. Het is niet duidelijk hoe vaak dit voorkomt, maar de verandering in het kaliumgehalte is vaak maar klein. Sommige artsen schrijven automatisch ook kaliumsupplementen voor als ze cortisone voorschrijven. Het gehalte aan natrium in het bloed wordt, in tegenstelling tot wat wel gedacht wordt, niet beïnvloed door behandeling met cortisone of andere steroïden.
Hoe vaak komen bijwerkingen voor?
Veel patiënten die cortisone voorgeschreven krijgen, gaan er van uit dat ze last zullen krijgen van minstens één of meerdere ernstige bijwerkingen. Cortisone eheeft geen erg goede reputatie. In eerste instantie werd het als wondermiddel beschouwd. Toen jaren later aan het licht kwam dat een aantal patiënten aanzienlijke bijwerkingen had gekregen door het gebruiken van het medicijn, werd dat breed uitgemeten in de media. Hierdoor zijn een aantal patiënten bang om het medicijn te gebruiken en vragen hun arts soms om hen iets anders voor te schrijven.
Is deze angst voor cortisone terecht? Hoe vaak komen bijwerkingen voor? Na een aantal weken met cortisone te zijn behandeld, geeft zo’n 60 tot 80 procent van de patiënten inderdaad aan dat ze minimaal één bijwerking hebben. Het gaat bijna in alle gevallen dan echter om een lichte bijwerking, zoals moeite met in slaap vallen. De risico op bijwerkingen verschilt per bijwerking, per patiënt en is ook afhankelijk van hoe lang cortisone gebruikt wordt. Voor de meeste bijwerkingen geldt pas een verhoogd risico als het medicijn maanden of jaren achtereen gebruikt wordt. Het is helaas lastig om na te gaan wie er kans heeft op een bepaalde bijwerking en hoe groot die kans dan is. Zoals gezegd zijn verreweg de meeste bijwerkingen mild en niet levensbedreigend. Daarom is het onverstandig om bij het optreden ervan te stoppen met het gebruik van cortisone of de dosering ervan te verlagen.
Wat wel zeker is, is dat artsen niet zonder reden cortisone voorschrijven. Als het enigszins mogelijk is, zullen ze een ander medicijn of een andere steroïde (prednison bijvoorbeeld) voorschrijven. Als een arts cortisone voorschrijft, doet hij dat omdat cortisone de beste kansen geeft op een goede behandeling. Daarbij neemt hij ook het risico op bijwerkingen mee in zijn overwegingen.
Interactie met andere medicijnen
Cortisone kan interacteren met andere medicijnen. Dit betekent dat de werking van één of beide medicijnen verandert door de aanwezigheid van het andere medicijn. Dit geldt ook voor vitaminen of natuurlijke preparaten. Interactie van medicijnen kan de werking van een medicijn verminderen en/of leiden tot ongewenste bijwerkingen. Als je cortisone krijgt voorgeschreven, ga dan na of de arts op de hoogte is van alle medicijnen die je al gebruikt. Als je meer wilt weten over de mogelijke interactie van cortisone met andere medicijnen, voer daarover dan een gesprek met je dokter of apotheker.
Waarschuwingen voor specifieke groepen patiënten
Waarschuwing voor zwangere vrouwen
Er is niet voldoende onderzoek verricht naar het effect op de zwangerschap van cortisone. Daardoor is het niet met zekerheid te zeggen wat het risico is van cortisone op een zwangere vrouw of de baby. Als je zwanger bent of dat probeert te worden, praat daar dan met je dokter over als hij cortisone voorschrijft. Hij kan je vertellen of het gebruik van cortisone in jouw situatie verantwoord is.
Waarschuwing voor zogende vrouwen
Cortisone kan via de borstvoeding aan het kind worden doorgegeven. Het kind kan dat bijwerkingen van cortisone gaan vertonen, waaronder groeistoornissen. Het is aan te raden om te stoppen met cortisone als je borstvoeding wilt geven, of te stoppen met de borstvoeding. Je dokter kan je vertellen of het gebruik van cortisone in jouw situatie verantwoord is.
Waarschuwing bij alcoholgebruik
Alcohol beïnvloedt de werking van cortisone. Daarom is het tijdens het gebruik van cortisone af te raden om overmatig veel alcohol te drinken. Als het nodig is zal een arts zelfs het advies geven om (tijdelijk) helemaal geen alcohol te gebruiken.
Waarschuwing voor sporters
In de sportwereld wordt cortisone gebruikt voor de behandeling van diverse blessures, bijvoorbeeld peesontstekingen. Ook worden pijnklachten minder. Omdat cortisoen op deze manier wel als doping wordt ingezet, moet een sporter tegenwoordig een doktersvoorschrift kunnen tonen als hij cortisone gebruikt. Zo niet, dan wordt het gebruik van het medicijn beschouwd als dopinggebruik.
