Krampen in de benen komen weliswaar veel voor, maar zijn in het gros van de gevallen ongevaarlijk. Op het moment dat de beenspieren gaan verkrampen, zullen de spieren in een been plotseling zich aan gaan spannen waardoor je een zekere pijn zult ervaren. Beenkrampen ontstaan meestal in de kuitspieren, ondanks dat deze in principe in elk deel van een been op kunnen treden, dus ook in je voeten en dijen (ook daar zitten immers pieren die zich plotseling en ongecontroleerd aan kunnen gaan spannen). Nadat de kramp weer uit je beenspier verdwenen, kun je soms nog een aantal uren, of zelfs dagen, pijn en gevoeligheid in de betreffende ledemaat blijven houden. Drie van de vier gevallen van beenkramp treden overigens ’s nachts tijdens de slaap op.
Wat veroorzaakt beenkrampen?
Beenkrampen kunnen zonder een duidelijke reden ontstaan, dit wordt in de medische wereld ook wel aangeduid met de term idiopathische beenkrampen, maar even goed als een symptoom of complicatie van een bepaalde ziekte of aandoening, dit zijn de zogeheten secundaire beenkrampen.
Oorzaken van secundaire beenkrampen kunnen zijn:
- Een zwangerschap,
- Training of andere vormen van lichamelijke inspanning,
- Bepaalde soorten geneesmiddelen, zoals statines (middelen die het cholesterolgehalte in het bloed helpen verlagen)
- Leveraandoeningen.
Op het moment dat je last hebt van een kramp, dan zullen je spieren plotseling aan gaan spannen (en zich dus verkorten), met als gevolg dat je pijn in je been ervaart. Dit fenomeen staat ook wel bekend als een spasme en je kunt de aangedane spier dus niet meer onder controle houden. De kramp in een been kan aan blijven houden van enkele seconden tot wel 10 minuten. Zodra de kramp weer weg is getrokken, zul je weer in staat zijn om de aangedane spier te beheersen.
Wanneer moet je je huisarts raadplegen met beenkrampen?
Je dient uiteraard contact op te nemen met je huisarts op het ogenblik dat je beenkrampen je kwaliteit van leven negatief gaan beïnvloeden, bijvoorbeeld wanneer je vaak krampen in je benen krijgt of deze ervoor zorgen dat je uit je slaap wordt gehouden.
Je huisarts zal dan naar je symptomen vragen en tevens je benen en voeten onderzoeken. De arts kan je ook vragen of je nog met andere symptomen te maken hebt, zoals gevoelloosheid of zwelling, wat een teken kan zijn dat de secundaire beenkrampen die worden veroorzaakt door een onderliggende aandoening. In dit geval kun je aanvullende onderzoeken en verdere tests, zoals een bloedonderzoek en/of een urinetest, uit moeten laten voeren om andere aandoeningen als oorzaak van je klachten uit te kunnen sluiten.
Behandelen van beenkrampen
In het gros van de gevallen van beenkrampen kunnen de klachten worden verlicht door middel van training van de betreffende spieren. Door overdag je benen te trainen, zal vaak worden voorkomen dat je op andere momenten van de dag vaker krampaanvallen krijgt.
Strekken van je beenspieren
Om je kuitspieren te kunnen strekken, ga je met het voorste deel van je voeten op een traptrede staan, terwijl je hielen op de rand ervan blijven rusten. Vervolgens laat je je hielen langzaam naar beneden zakken zodat ze onder het niveau van de trede komen. Deze positie dien je enkele seconden vast te houden voordat je je hielen weer omhoog brengt naar de uitgangspositie. Deze oefening kun je daarna meerdere keren herhalen.
Geneesmiddelen om beenkrampen mee te behandelen
Geneesmiddelen zijn doorgaans alleen nodig als er sprake is van een zeer hardnekkig geval waarin de krampen niet reageren op meer lichaamsbeweging, en dus op de training van de spieren. Op het moment dat je last hebt van secundaire beenkrampen, dan kan het behandelen van de onderliggende oorzaak je symptomen meestal goed helpen verlichten. En indien de beenkrampen het gevolg zijn van een zwangerschap, dan dienen de klachten te verdwijnen nadat de baby is geboren. De behandeling van beenkrampen die ontstaan als gevolg van een ernstige leverziekte kan echter lastiger zijn. Je persoonlijk behandelplan kan dan zelfs het gebruik van geneesmiddelen, zoals spierverslappers, inhouden.
Voorkomen van beenkrampen
Indien je vaak last hebt van beenkrampen, dan kan het regelmatig strekken van de spieren van je onderbenen de krampen helpen voorkomen, of in elk geval de frequentie waarin ze optreden af laten nemen. Voor sommige mensen kan het bijvoorbeeld nuttig zijn om hun kuitspieren te strekken voordat ze ’s nachts naar bed gaat.
Het volgende advies kan ook helpen om je nacht niet langer te laten verstoren door de hinderlijke beenkrampen:
- Wanneer je op je rug ligt, dan moet je ervoor zorgen dat je tenen naar boven wijzen. Je kunt een kussen op zijn kant aan het voeteneinde van je bed leggen en daar met je voetzolen tegenaan gaan liggen. Deze houding kan helpen om je voeten in de juiste positie te houden.
- Als je op je echter op je buik gaat liggen, dan doe je er goed aan om je voeten over het voeteneinde van het bed te laten hangen. Dit zorgt er namelijk voor dat je voeten in een ontspannen houding blijven en helpt voorkomen dat de spieren in je kuiten samentrekken en aan gaan spannen.
- Laat je beddengoed, zoals je lakens, dekens en/of dekbed los op het bed liggen zodat je benen alle vrijheid hebben om te bewegen tijdens je slaap.
Symptomen van beenkrampen
Wanneer er sprake is van een beenkramp, dan heb je te maken met een plotselinge pijn in de beenspieren die het gevolg is van een ongecontroleerde samentrekking (dus een verkorting) van de betreffende beenspier. De meeste beenkrampen komen voor in de kuitspieren en, minder gebruikelijk, in de voeten en de dijen. Beenkrampen kunnen qua duur variëren van enkele seconden tot wel 10 minuten. Dijspierkrampen zullen in de regel het meest lang aan blijven houden.
Tijdens de beenkrampen zullen de aangedane spieren stram en pijnlijk worden en zullen de voeten en de tenen eveneens verstijven. Nadat de krampen weer uit de benen zijn verdwenen, kun je echter nog enkele uren pijn en een zekere gevoeligheid in je benen blijven ervaren.
Wanneer moet je medisch advies in gaan winnen over beenkrampen?
Indien je alleen zo nu en dan beenkrampen krijgt, dan is dat meestal geen reden tot bezorgdheid en is het stellen van een medische diagnose niet noodzakelijk. Een bezoek aan je huisarts is alleen nodig wanneer je vaak beenkrampen krijgt, of als deze zo pijnlijk zijn dat ze je nachtrust verstoren waardoor je de volgende dag niet normaal kunt functioneren. Ook zul je je huisarts moeten consulteren wanneer de spieren in je benen afnemen of zwakker worden.
Wanneer moet je direct onmiddellijk medisch advies inwinnen over beenkrampen?
Er zijn twee situaties waarbij beenkrampen een teken kunnen zijn van een meer ernstige onderliggende aandoening. Je dient dan ook direct medische hulp in te schakelen op het moment dat:
- De beenkrampen meer dan 10 minuten aan blijven houden en niet verbeteren, ondanks alle verwoede pogingen die je hebt gedaan om ze te laten afnemen.
- Beenkrampen zich hebben ontwikkeld nadat je in contact bent gekomen met stoffen die giftig (toxisch) of infectieus kunnen zijn, bijvoorbeeld wanneer je je hebt gesneden aan een iets dat in verontreinigd met aarde zat, wat in bepaalde gevallen een bacteriële infectie tot gevolg kan hebben, zoals tetanus, of nadat je bloot bent gesteld aan elementen, zoals kwik of lood.
Neem in dit soort situaties direct contact op met je huisarts voor advies. Wanneer dit niet mogelijk is, dan neem je contact op met een vervangende huisarts, een huisartsenpost of de eerste hulpafdeling van een ziekenhuis.
Oorzaken van beenkrampen
De oorzaak van beenkrampen is in bepaalde gevallen niet bekend (idiopathisch). In andere gevallen kan er echter wel sprake zijn van een onderliggende aandoening of een andere aan te wijzen oorzaak.
Idiopatische beenkrampen
Ondanks dat de oorzaak van idiopatische beenkrampen tot op de dag van vandaag niet bekend is, zijn er wel een aantal theorieën over wat dergelijke krampen kan veroorzaken. Hierbij kun je onder andere denken aan:
- abnormale zenuwactiviteit tijdens de slaap met als gevolg dat de spieren van het been gaan verkrampen,
- overbelasting van de beenspieren, zoals tijdens het trainen, kan op bepaalde momenten tot krampen van de betreffende spieren leiden,
- een acute beperking in de bloedtoevoer naar de aangedane spieren.
Ook pezen kunnen van nature in de loop van de tijd (dus naarmate iemand ouder wordt) gaan verkorten, wat zou kunnen verklaren waarom oudere mensen bijzonder vaak last hebben van beenkrampen. Pezen zijn de stevige weefselbanden die de spieren met de botten verbinden. Indien je pezen te kort worden, dan kunnen ze de spieren waar ze mee verbonden zijn laten verkrampen.
Secundaire beenkrampen
Secundaire beenkrampen worden veroorzaakt door een onderliggende aandoening of een andere aanwijsbare oorzaak. Je kunt hierbij denken aan onder andere:
- zwangerschap: het extra gewicht van de zwangerschap zal ook de beenspieren extra belasten, waardoor ze gevoeliger worden voor krampen,
- training: krampen in de benen worden vaak gevoeld tijdens de rustperiode die iemand neemt naar na het sporten,
- neurologische aandoeningen (aandoeningen die de zenuwen in je beenspieren aantasten): bijvoorbeeld motorneuronkanker of perifere neuropathie,
- leverziekte: indien je lever niet meer naar behoren werkt, dan zullen zich gifstoffen (toxines) op gaan hopen in je bloed, met als gevolg dat je spieren ongecontroleerd samen kunnen gaan trekken,
- infectie: bepaalde vormen van bacteriële infecties, zoals tetanus, kunnen spierkrampen en ongecontroleerde samentrekkingen tot gevolg hebben,
- gifstoffen: bij bepaalde personen kunnen hoge concentraties van toxische (giftige) stoffen in het bloed, zoals lood of kwik, beenkrampen veroorzaken
- uitdroging: bij bepaalde mensen kan te weinig vocht in het lichaam leiden tot een daling van hun zoutconcentraties, met als gevolg dat er spierkrampen kunnen ontstaan.
- Medicijnen: het is bekend dat sommige geneesmiddelen bij een klein aantal mensen beenkrampen met zich mee kunnen brengen. Dit betreft onder andere de volgende geneesmiddelen:
- diuretica: deze medicijnen verwijderen vocht uit het lichaam en worden gebruikt voor de behandeling van aandoeningen zoals een hoge bloeddruk, hartfalen en bepaalde nieraandoeningen,
- statines: deze medicijnen worden gebruikt om mensen die lijden aan een hoog cholesterolgehalte in hun bloed mee te behandelen,
- raloxifene: dit middel wordt gebruikt om osteoporose (het dunner worden van de botten) tegen te gaan bij vrouwen die de menopauze hebben doorlopen
- nifedipine: dit middel wordt gebruikt om angina pectoris en het fenomeen van Raynaud mee te behandelen
- nicotinezuur: dit geneesmiddel wordt gebruikt om een hoog cholesterolgehalte in het bloed mee te behandelen.
Op het moment dat je vermoedt dat je geneesmiddelen de oorzaak zijn van je beenkrampen, dan dien je contact op te nemen met je huisarts. In bepaalde gevallen kan dan namelijk je dosering aan worden gepast. In geen geval dien je op eigen houtje met het gebruik van voorgeschreven medicijnen te stoppen, en dit alleen te doen als de behandelende arts je dat nadrukkelijk heeft gezegd.
Behandelen van beenkrampen
Indien de oorzaak van je beenkrampen bekend is, dan is het vaak mogelijk om de onderliggende oorzaak aan te pakken. Secundaire beenkrampen die verband houden met een leverziekte worden bijvoorbeeld veroorzaakt door de hoge concentraties aan gifstoffen (toxines) in het bloed waardoor er ongecontroleerde samentrekkingen (spasmen) in de spieren kunnen optreden. Om die reden kunnen spierverslappers worden gebruikt om te voorkomen dat je spieren weer spasmen zullen gaan ontwikkelen.
Wanneer de oorzaak van je beenkrampen niet bekend is (primaire idiopathische beenkrampen), dan wordt in de regel een combinatie van training- en pijnstillers aangeraden.
Oefeningen om beenkrampen tegen te gaan
De meeste gevallen van beenkramp kunnen met behulp van oefeningen worden behandeld. Er zijn twee soorten oefeningen die je in dit geval kunt uitvoeren:
- oefeningen die je doet tijdens een aanval van beenkramp om de pijn zo snel mogelijk weer te verlichten en de krampen te laten stoppen,
- oefeningen die je overdag doet om het aantal keren dat je last krijgt van beenkrampen te verminderen.
De twee soorten oefeningen zullen we hieronder uitleggen.
Oefeningen tijdens beenkrampen
Tijdens een aanval van beenkramp, rek en masseer je de aangedane spier. Indien de kramp zich bijvoorbeeld in je kuitspier bevindt, dan strek je je been en til je tegelijkertijd je voet op en buigt deze in de richting van je enkel, zodat je tenen naar je scheen wijzen. Loop vervolgens een paar minuten op je hielen rond.
Oefeningen om krampen tegen te gaan
Om je kans op het ontstaan van beenkrampen in de toekomst te kunnen verminderen, dien je drie keer op een dag oefeningen te doen om de aangedane spieren te strekken. Wanneer je kuitspieren bijvoorbeeld krampen hebben, dan zal de volgende oefening nuttig zijn: ga op ongeveer een meter afstand van een muur staan en leun met je armen gestrekt naar voren om de muur aan te raken terwijl je je voetzolen plat op de grond houdt. Deze positie dien je vervolgens vijf seconden vast te houden voordat je weer naar de uitgangspositie terugkeert. Voor de duur van vijf minuten moet je deze oefening herhalen en voor het beste resultaat zal deze oefening bovendien drie keer per dag herhaald moeten worden, bij voorkeur met een oefensessie kort voordat je slapen gaat. Indien je merkt dat deze oefeningen nuttig zijn, dan kun je ze blijven doen zolang je dat nodig vindt of aankunt.
Pijnstillers
Wanneer je pijn in je benen hebt die aan blijft houden na een aanval van beenkrampen, dan kan een vrij verkrijgbare pijnstiller, zoals paracetamol of ibuprofen, de pijnklachten helpen verminderen.
Kinine
Kinine was aanvankelijk bedoeld als geneesmiddel tegen malaria. Daaropvolgend onderzoek heeft echter aan weten te tonen dat het tevens matig effectief kan zijn in het verminderen van de frequentie van beenkrampen. Er bestaat echter een geringe kans dat kinine minder prettige bijwerkingen met zich mee kan brengen, zoals:
- tinnitus (oorsuizen),
- gehoorverlies,
- hoofdpijn,
- misselijkheid (je niet lekker voelen),
- gestoorde visie,
- verwardheid,
- opvliegers,
- trombocytopenie: een zeldzamere maar ernstige complicatie van het gebruik van kinine dat optreedt zodra het aantal bloedplaatjes in je bloed tot een gevaarlijk laag niveau is gedaald. Bloedplaatjes helpen het bloed stollen, wat wil zeggen dat iemand met trombocytopenie een verhoogd risico loopt op overmatig bloeden, bijvoorbeeld in de vorm van:
- neusbloedingen,
- bloedingen van het tandvlees,
- bloedingen in het oog,
- bloedingen in de schedel of het spijsverteringsstelsel (beide situaties kunnen fataal aflopen).
Er zijn een aantal gemelde gevallen van personen die kwamen te overlijden als gevolg van trombocytopenie na het innemen van kinine om beenkrampen te kunnen voorkomen. Neem om die reden nooit meer dan de door de behandelde arts aanbevolen dosis kinine. Een overdosis kinine kan leiden namelijk niet alleen leiden tot permanente blindheid, maar dus ook tot overlijden. Vanwege deze geringe maar potentiële risico’s, zal een arts alleen maar kinine voorschrijven op momenten dat er aanwijzingen zijn dat het mogelijke voordeel van deze behandeling opweegt tegen de gevaren ervan.
Het wordt dan ook aangeraden dat kinine enkel en alleen voor wordt geschreven op momenten dat:
- je hebt de hierboven besproken oefenmethoden uit hebt geprobeerd en deze je beenkrampen niet hebben helpen voorkomen,
- je vaak last van beenkrampen hebt die je kwaliteit van leven op een negatieve manier beïnvloeden.
In dit soort situaties kan een kininekuur van vier weken voor worden geschreven. Wanneer je echter na die tijd geen baat blijkt te hebben gehad, dan dient de behandeling te worden gestaakt. Bovendien zul je, wanneer je één van de hierboven genoemde bijwerkingen ervaart, direct te stoppen met het gebruik van kinine en contact op te nemen met de arts die je behandeld voor je beenkrampen.