Wanneer is een coloscopie darmonderzoek nodig? Voorbereiding en uitslag

Wat is een colonoscopie?

Een colonoscopie of coloscopie is een vorm van endoscopie, een inwendig (kijk)onderzoek. Bij een colonoscopie wordt de binnenkant van het rectum en de dikke darm bekeken. Dit zijn de twee laagst gelegen delen van het darmstelsel, voor de anus. De dikke darm vervult belangrijke functies in je lichaam: hij onttrekt water aan de restanten van je voedsel en vormt die om tot ontlasting, die later via het rectum en de anus uit het lichaam wordt uitgescheiden. Bij een colonoscopie gebruikt de arts een flexibele buis met een camera om videobeelden van je dikke darm en rectum te maken. Ook kan dan een weefselmonster (biopt) worden genomen. 

Wanneer wordt een colonoscopie uitgevoerd?

Er zijn een aantal aandoeningen die door het uitvoeren van een colonoscopie gediagnosticeerd kunnen worden. Hierdoor kan de aanwezigheid van aandoeningen in de darm worden onderzocht. Als er een aandoening wordt vastgesteld kan een behandeling worden begonnen.

De volgende aandoeningen kunnen met behulp van een colonoscopie worden onderzocht:

• Diverticulosis en diverticulitis, twee aandoeningen die samenhangen met uitstulpingen van de wand van de dikke darm. Deze uitstulpingen (divertikels) kunnen gaan ontsteken en voor klachten en complicaties zorgen;
• Poliepen (goedaardige groeisels) in de darmwand;
• (Chronische) ontstekingen van de darmwand, bijvoorbeeld door Inflammmatory Bowel Disease, de verzamelnaam voor de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa;

Hoe voert de arts een colonoscopie uit?

Een colonoscopie wordt uitgevoerd door een arts die gespecialiseerd is in darmziekten en getraind is in het uitvoeren van endoscopisch onderzoek, en een medisch team. Het onderzoek duurt een half uur tot een uur.

Voorafgaand aan het onderzoek kan je op verzoek een roesje krijgen. Je krijgt dan via een injectie medicijnen toegediend die als een lichte verdoving werken. Je wordt hierdoor slaperig en ontspannend. Bij jonge kinderen wordt een colonoscopie bijna altijd onder narcose uitgevoerd.

Een colonoscopie wordt uitgevoerd met een colonoscoop. Dat is een dunne, flexibele buis (ongeveer een centimeter in doorsnede). De buis is voorzien van een kleine camera, die beelden van in het darmkanaal live naar een videoscherm in de behandelkamer doorgeeft. Tijdens het onderzoek wordt de colonoscoop met behulp van een glijmiddel voorzichtig via de anus in het darmkanaal geplaatst en naar binnen geschoven. Zo kan de arts met behulp van de camerabeelden de binnenkant van de darm nauwkeurig onderzoek op eventuele afwijkingen. Tijdens de colonoscopie wordt meestal het rectum en de hele dikke darm bekeken. Dit betreft de laatste anderhalf meter van het darmkanaal.

De arts zal je vragen om op je linkerzijde te gaan liggen op de behandeltafel. Tijdens de procedure blaast de colonoscoop lucht in het darmkanaal, zodat de buis makkelijk kan worden voortbewogen en de arts een beter videobeeld krijgt van de darmwand. De arts kan je vragen om van positie te veranderen, zodat de colonoscoop makkelijker door de bochten en windingen van de darm kan worden bewogen. Het inbrengen van de colonoscoop en de lucht die in je darm wordt geblazen kan een opgezwollen en omcomfortabel gevoel veroorzaken. Je kunt dit ongemak verminderen door tijdens de procedure rustig en diep in te ademen.

Met behulp van een klein instrument (een lusje van metaaldraad) aan de voorkant van de colonoscoop kan de arts eventueel een biopt nemen. Een kleine hoeveelheid weefsel wordt dan weggenomen en later in het laboratorium geanalyseerd. Zo kan bijvoorbeeld worden gekeken of een uitstulping van de darmwand of een poliep goedaardig is. Het wegnemen van het weefsel is over het algemeen niet pijnlijk. Nadat de dokter de dikke darm heeft bekeken, wordt de colonoscoop voorzichtig door de darm teruggeschoven en uit de anus genomen. Dat is het einde van de procedure.

Voor en na een colonoscopie

Voordat je een colonoscopie krijgt, zal de arts een aantal vragen stellen over je gezondheid. Hierbij is het van belang dat je hem of haar op de hoogte brengt van eventuele medische aandoeningen en condities die je hebt, zoals:

• De ziekte van Crohn of colitis ulcerosa;
• Zwangerschap;
• Hartaandoeningen;
• Longaandoeningen;
• Allergieën tegen bepaalde medicijnen;
• Aandoeningen waarvoor je bloedverdunnende medicijnen gebruikt;
• Bij bepaalde aandoeningen en condities, zoals een kunstklep in het hart of diabetes, moet je misschien antibiotica gebruiken voordat er een colonoscopie wordt uitgevoerd. Overleg dit met je behandelend arts.

Vóór het onderzoek kan de arts je een dieet voorschrijven. Een paar dagen van te voren mag je dan bijvoorbeeld bepaalde voedingsstoffen of dranken niet gebruiken. Ook kan de arts het gebruik van laxerende medicijnen voorschrijven. Deze maatregelen zijn bedoeld om te zorgen dat de darm schoon is, zodat de colonoscoop makkelijk kan worden voortbewogen en er goed camerabeeld mogelijk is. Het is voor een succesvol onderzoek belangrijk dat je je aan de dieetvoorschriften van de arts houdt. Na het onderzoek vervallen deze dieetvoorschriften weer. Ongeveer een uur voor het onderzoek krijg je twee klysma’s (darmspoelingen) via je anus toegediend. Deze zijn bedoeld om je darmkanaal verder leeg te maken. Na het onderzoek blijf je nog een half uur tot een uur in het ziekenhuis om bij te komen. Je kan dan nog last hebben van een opgeblazen gevoel of darmkrampen of winderig zijn. Dit gaat snel weer voorbij.  Vanwege de verdovende medicijnen die je krijgt toegediend is het belangrijk dat je een begeleider vraagt om je na het onderzoek naar huis te brengen. Je kunt dan niet veilig autorijden.

Complicaties van een colonoscopie

Het is zeldzaam, maar mogelijk, dat tijdens een onderzoek de darmwand beschadigd raakt of zelfs doorboord wordt. Mensen met zweren in de darm (door de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa) of darmkanker lopen een verhoogd risico hierop. Neem direct contact op met je arts als je na het onderzoek één van de volgende symptomen hebt:

• Langdurig en hevig bloeden uit de anus
• Ernstige buikpijn
• Koorts, soms met koude rillingen

Alternatieven voor een colonoscopie

Dankzij de colonoscopie kan worden nagegaan of er sprake is van een ernstige ziekte (zoals darmkanker) en wordt een uitgebreide chirurgische ingreep vermeden. Toch wordt een colonoscopie door veel mensen als oncomfortabel, eng of vernederend ervaren. Ze kiezen er soms voor om het onderzoek niet te ondergaan, ook al wordt dat sterk aangeraden door hun arts. Ook zien mensen soms tegen de voorbereidingen op (het volgende van een dieet, de toediening van verdovende medicijnen, het toedienen van een klysma) of de mogelijkheid van complicaties veroorzaakt door de colonoscopie.

De colonoscopie kan onaangenaam zijn, maar het is één van de beste manieren om na te gaan of er een (ernstige) aandoening (zoals darmkanker) aanwezig is, zodat er op tijd met de behandeling kan worden begonnen. Het is bewezen dat de procedure de beste manier is om de aanwezigheid van bepaalde aandoeningen na te gaan, en daardoor potentieel het leven van een patiënt te redden. Het percentage van mensen dat overlijdt als gevolg van darmkanker is gedaald sinds er op grote schaal colonoscopie wordt uitgevoerd.

Als een patiënt heel erg opziet tegen het ondergaan van een colonoscopie, kan de arts soms besluiten om een alternatief onderzoek uit te voeren. De volgende alternatieven zijn beschikbaar. Ze hebben niet allemaal de betrouwbaarheidsgraad van een colonoscopie als het aankomt op het detecteren van aandoeningen.

1. Virtuele colonoscopie

In plaats van een echte (invasieve) colonoscopie wordt steeds vaker een virtuele colonoscopie uitgevoerd. Hierbij worden beelden van de darm van een patient gemaakt in een CT-scanner. Dit onderzoek heeft voordelen en nadelen in plaats van een normale colonoscopie.

Van te voren krijgt een patient laxeermiddel toegedient en een dieet van één dag opgelegd. Ook wordt voorafgaand aan het onderzoek lucht in de darmen geblazen voor een beter beeld. Bij een virtuele colonoscopie neemt de patient plaats in een CT-scanner. Dit apparaat maakt met behulp van röntgenstralen veel opnames van het onderlichaam van de patient. Die worden door een computer samengevoegd om een scherp beeld van de dikke darm en het rectum te creëeren. Een arts kan op dit beeld zien of er afwijkingen zoals poliepen of groeisels in de darmwand aanwezig zijn.

Voordelen van een virtuele colonoscopie zijn dat het onderzoek minder invasief is (geen verdoving of klysma’s nodig, geen ingebrachte endoscoop) en het lagere risico op complicaties. Nadelen zijn de effecten van röntgenstraling (waardoor het onderzoek niet bij kinderen wordt uitgevoerd), een lagere detectiegraad dan normale colonoscopie, en dat er geen mogelijkheid is om tijdens het onderzoek een weefselbiopt van een verdacht groeisel te maken.

2. FIT (Fecale Immunochemische Test voor Hemoglobine)

De FIT is een vrij nieuwe screeningstest die gebruik maakt van ontlastingmonsters om bepaalde antilichamen op te sporen. Vooral bij darmkanker is de FIT een nuttig hulpmiddel. De test vindt plaatst aan de hand van één ontlastingmonster dat wordt onderzocht op de aanwezigheid van antilichamen tegen menselijk hemoglobine, een kenmerk van darmkanker. Een patiënt hoeft voor de FIT geen dieet te volgen. Een voordeel van de FIT is dat die elk jaar kan worden toegepast, als een periodieke screening voor het ontstaan van darmkanker. Als er bij de FIT afwijkingen worden gevonden, kan de arts alsnog een colonoscopie willen uitvoeren.

 3. FOBT (Fecaal Occult Bloed Test), ook wel Hemoccult test

Occult bloed is de term voor de aanwezigheid van bloed in de ontlasting dat niet met het blote oog kan worden waargenomen (zoals in het geval van melena, een conditie waarbij de ontlasting donker, stroperig en vies ruikend is). Bij het FOBT wordt een ontlastingmonster in het laboratorium onderzocht op de aanwezigheid van bloed. Voordat een FOBT wordt uitgevoerd kan een arts een digitaal rectaal onderzoek uitvoeren (vinger in de anus), waarbij wordt nagegaan of eventueel bloed in de ontlasting afkomstig kan zijn door aambeien, een kloofje of fissuur in de anus of andere aandoeningen.

Als uit de FOBT blijkt dat er bloed in de ontlasting aanwezig is kan alsnog een colonoscopie worden uitgevoerd. Een patiënt kan gevraagd worden om een bepaald dieet te volgen of om bepaalde hygiënische maatregelen te nemen, voorafgaand aan het onderzoek.

4. Bariumklysma

Bij een bariumklysma-onderzoek wordt een dikke pap met bariumsulfaat via een klysma in de dikke darm gebracht. Barium is een metaal dat door zijn hoge dichtheid goed zichtbaar is op rontgenfoto’s. Als het middel in de darm wordt gebracht kan de arts een röntgenfoto nemen die een goed beeld geeft van de structuur van de dikke darm en de darmwand. Ook afwijkingen kunnen op die foto zichtbaar zijn.  Voor het onderzoek moet de patiënt eerst een aantal dagen een vrij streng dieet volgen. Het onderzoek zelf en de voorbereiding daarop neem relatief veel tijd in beslag. Een onderzoek met een bariumklysma kan verschillende aandoeningen opsporen,waaronder darmkanker, colitis ulcerosa, de ziekte van Crohn, darmvolvulus, poliepen, diverticulosis en diverticulitis en verstopping van de darm.

5. Sigmoïdoscopie

Sigmoïdoscopie is een endoscopisch onderzoek dat lijkt om een colonoscopie. Het belangrijkste verschil is dat hierbij alleen het onderste deel van de dikke darm wordt onderzocht. Voor de rest vereist dit onderzoek ook uitgebreide voorbereiding (dieet, klysma’s) en de inbreng van een endoscoop via de anus. Omdat dit onderzoek bijna even invasief is als een colonoscopie heeft het weinig meerwaarde boven het uitgebreidere onderzoek. Bovendien kunnen met een sigmoïdoscopie geen afwijkingen in het bovenste deel van de dikke darm worden gedetecteerd, omdat die delen van de darm niet bekeken worden.

6. Cologuard

Cologuard is een relatief nieuw onderzoek dat patiënten zelf een ontlastingmonster laat nemen en door een laboratorium laat onderzoeken op de aanwezigheid van bloed. Deze test is in Nederland (nog) niet beschikbaar. In het laboratorium wordt bekeken of de ontlasting occult bloed bevat, wat kan wijzen op darmkanker of andere aandoeningen.

Conclusie

Sommige alternatieven voor colonoscopie zijn effectief in het opsporen van darmaandoeningen zoals darmkanker. Als één van deze onderzoeken afwijkingen (bijvoorbeeld bloed in de ontlasting) aantoont, kan het alsnog nodig zijn om een colonoscopie uit te voeren. Uiteindelijk bepaalt een patiënt of hij een onderzoek wenst te ondergaan of niet. Realiseer je hierbij dat een arts een jarenlange opleiding op het gebied van darmziektes achter de rug heeft,  en als geen ander kan overzien welk onderzoek het meest geschikt is en de beste kansen op detectie en behandeling van een (ernstige) darmaandoening geeft.