In dit artikel bespreken we de meest voorkomende oorzaken van bloedspuwing of bloed ophoesten, ook wel hemoptoë genoemd. Bloed ophoesten kan relatief onschuldig zijn, maar het kan ook wijzen op een ernstige medische aandoening. Er zijn verschillende oorzaken mogelijk als iemand acuut of gedurende een langere tijd bloed ophoest. Een infectie, aandoeningen aan de bloedvaten, aandoeningen aan de longen en kanker veroorzaken allemaal het ophoesten van bloed. Ook mensen met bronchitis kunnen soms bloed ophoesten. Als de oorzaak niet bekend is, is het noodzakelijk dat er een arts wordt ingeschakeld om te bepalen waar de hemoptoë vandaan komt.
Oorzaken van bloed ophoesten (afkomstig uit de longen)
Er zijn veel verschillende mogelijke oorzaken voor bloed ophoesten (hemoptoë). In de meeste gevallen is het bloed afkomstig uit de longen of de luchtpijp. In dat geval is de oorzaak meestal één van de volgende aandoeningen of gebeurtenissen.
- Bronchitis (acuut of chronisch). Dit is de meest voorkomende oorzaak van hemoptoë. Over het algemeen is dit geen ernstige conditie.
- Bronchiectasis
- Goedaardige tumoren in de longen
- Arterioveneuze malformatie (AVM)
- Ontstekingen
- Aspergilloma (schimmelinfectie in de longen)
- Bepaalde auto-immuunziektes, waaronder
- Microscopische polyangiitis of (MPA), syndroom van Churg-Strauss, de ziekte van Wegener of Granulomatose met polyangiitis, lupus
- TBC
- Congestief hartfalen
- Longembolisme
- Longontsteking
- Gebruik van bloedverdunners
- Gebruik van bepaalde drugs, vooral crack (rookbare cocaïne)
- Verwonding veroorzaakt door een ongeluk
Bloed ophoesten afkomstig van buiten de longen
Bloed dat wordt opgehoest is meestal, maar niet altijd, afkomstig uit de longen. Het kan ook gebeuren bij onder andere een heftige neusbloeding of het opbraken van bloed. Een deel van het bloed kan dan in de luchtpijp terecht komen, waarna het wordt opgehoest. Dan kan het lijken alsof het bloed uit de longen afkomstig is. Ook is er soms geen directe oorzaak aan te wijzen voor de hemoptoë. In dat geval is het waarschijnlijk dat het ophoesten van bloed door de patiënt binnen afzienbare tijd geen bloed zal stoppen.
Symptomen
Iemand die bloed ophoest spuugt regelmatig bloed of slijm met daarin bloedspatten uit. Andere symptomen kunnen zijn:
- Borstpijn
- Pijn in de luchtpijp
- Vermoeidheid
- Moeite met ademen
De symptomen van bloed ophoesten kunnen alarmerend zijn en onaangenaam om te zien. Patiënten kunnen in paniek raken als ze (veel) bloed ophoesten. Het is dan goed om te beseffen dat de oorzaak in de overgrote meerderheid van de gevallen relatief onschuldig is en dat een arts vaak snel een effectieve behandeling kan bieden. Zorg voor voldoende (grote) zakdoeken waarin het bloed kan worden opgevangen. Wordt er veel bloed opgehoest, gebruik dan een klein bekken. Er zijn speciale half omsloten bekkens verkrijgbaar die het bloed goed opvangen, waardoor het risico van verspreiding van ziektes zo klein mogelijk blijft. Ook kunnen deze bekkens, omdat ze al het bloed opvangen, nuttig zijn om de verloren hoeveelheid bloed te meten.
Wanneer naar de dokter?
Bloed ophoesten kan een onschuldige oorzaak hebben, zoals in het geval van acute bronchitis, de meest voorkomende oorzaak van hemoptoë. Daarbij wordt vaak bloed opgehoest en acute bronchitis wordt doorgaans beter zonder medische tussenkomst. Als er vermoed wordt dat er sprake is van bronchitis en het volume opgehoeste bloed klein is, kan er een week worden afgewacht. Er moet dan nauwkeurig worden bijgehouden of de symptomen minder worden.
Ook kan hemoptoë een indicatie zijn van een ernstigere aandoening. Ga daarom altijd naar de huisarts bij één van de volgende symptomen:
- Bloed ophoesten (kleine hoeveelheden) dat langer dan een week duurt, of wanneer de symptomen niet minder worden, of bij terugkerende episoden;
- Bloed ophoesten (grotere hoeveelheden);
- Pijn op de borst;
- Ongewenst gewichtsverlies;
- Koorts hoger dan 38 graden Celcius;
De arts zal onderzoeken wat de oorzaak is van de bloeding en hoeveel bloed iemand ophoest. Dat laatste wordt gedaan om te kijken wat het acute risico is samenhangend met het bloedverlies en de eventuele ademnood. Als je veel moeite hebt met ademen of veel bloed verliest, is dat een aanleiding om snel hulp van een arts te zoeken of de hulpdiensten in te schakelen. Patiënten die een behandeling krijgen tegen hemoptoë waarvan de oorzaak nog onbekend is, worden meestal opgenomen in het ziekenhuis. Daar kunnen ze in de gaten worden gehouden tot het gevaar van ernstige bloedingen geweken is op tot bepaald is dat het risico op een ernstige bloeding afwezig is.
Diagnose
Om na te gaan wat de onderliggende oorzaak van de hemoptoë is, zijn er verschillende onderzoeken die een arts kan uitvoeren.
Om te beginnen zal hij een gesprek met de patiënt aangaan over diens ziektegeschiedenis en levensstijl. Een oppervlakkig lichamelijk onderzoek en luisteren met een stethoscoop hoort bij dit eerste onderzoek. Vervolgens kan de arts één of meerdere vervolgonderzoeken voor de patiënt aanvragen, waaronder:
Röntgenfoto van de borst. Op deze foto kan een specialist zien of er vloeistof in de longen aanwezig is, of er een massa in de borst aanwezig is, of dat er niets bijzonders te zien valt.
CT-scan. Dit is een geavanceerde vorm van röntgenfotografie waarbij de patiënt gevraagd wordt om plaats te nemen in een grote scanner. De scanner maakt veel opnames van het lichaam, die door een computer worden omgezet in een 3D-model van de borstholte. Zo kan een specialist een heel nauwkeurig beeld bekijken.
Urineonderzoek. De patiënt wordt gevraagd om een urinemonster af te staan. In dit monster kunnen zich stoffen bevinden die wijzen op een bepaalde aandoening die hemoptoë veroorzaakt.
Bloedtesten. Er zijn verschillende bloedtesten die kunnen worden genomen en die meer vertellen over de oorzaak van de hemoptoë. Daaronder vallen:
- Compleet bloedbeeld (CBC). Er wordt bloed afgenomen bij de patiënt. De hoeveelheid witte en rode bloedcellen en bloedplaatjes in het bloed worden geteld. Dit geeft een indicatie voor sommige oorzaken van hemoptoë.
- ANCA-test. Met deze bloedtest kan gekeken worden of er een respons van het immuunsysteem aanwezig is. Dat kan wijzen op een ontsteking of op een auto-immuunziekte, zoals de ziekte van Wegener.
- Bij deze bloedtest wordt gekeken naar de niveaus van bepaalde elektrolyten en soms andere stoffen in het bloed. Ongebruikelijke niveaus van bepaalde stoffen kunnen erop wijzen dat de nierfunctie verstoord is.
- Deze bloedtest kan uitwijzen of er iets mis is met het vermogen van het bloed om te stollen, wat een aanleiding kan zijn voor de hemoptoë.
- Soms wordt hemoptoë veroorzaakt door een laag gehalte aan zuurstof in het bloed. Om dit vast te stellen worden de concentraties zuurstof en CO2 in het bloed gemeten.
- Bij deze test wordt een apparaatje dat eruit ziet als een clip op een vinger geplaatst. Dit apparaatje kan meten hoe hoog het zuurstofgehalte van het bloed is.
Behandeling
De behandeling van hemoptoë is tweeledig. Aan de ene kant zal de arts proberen om de bloedingen te stoppen of te verminderen. Aan de ander kant zal de arts onderzoeken wat de onderliggende oorzaak is van de bloedingen. Afhankelijk van het resultaat van de eerste diagnostische testen kan een arts besluiten tot de volgende behandelingen:
- Als de oorzaak van de bloeding een infectie is, zoals TBC of een longontsteking, wordt er meestal antibiotica voorgeschreven. Dit zijn medicijnen die de ziekteverwekkende micro-organismen die de aandoening veroorzaken vernietigen.
- Als er veel bloed verloren is gegaan kan er extra bloed worden toegediend om het verlies op te vangen. Dit is vooral een behandeling die gebruikt wordt bij patiënten met erg dun bloed, bijvoorbeeld door medicijngebruik.
- Steroïden. Als er ontstekingen in de luchtwegen aanwezig zijn, kunnen er steroïden worden voorgeschreven. Deze medicijnen verminderen de respons van het immuunsysteem en zorgen zo dat de ontstekingsreactie minder wordt. Daardoor verminderen ook de bloedingen.
- Embolisatie van de arterie bronchialis (longslagader). Als er vermoedt wordt dat er een slagader in de longen de oorzaak van de bloeding is, kan besloten worden tot embolisatie van dit bloedvat. Deze behandeling wordt uitgevoerd door een radioloog. Onder plaatselijke verdoving wordt een slangetje in de liesslagader ingebracht. Een katheder wordt ingebracht en voorzichtig naar de longslagader geschoven. Dit is niet pijnlijk. Er wordt via de katheter contrastvloeistof in de slagader gespoten, waardoor de bloedvaten bekeken kunnen worden door de arts. Hij kan nagaan waar de bloeding zich bevindt en die vervolgens afsluiten door middel van het plaatsen van plastic bolletjes of met behulp van een metalen draadje. Dit heeft geen gevolgen voor de werking van je longen, omdat er meerdere slagaders bloed naar de longen vervoeren. Na deze procedure wordt de katheder uit het lichaam verwijderd en wordt de wond met een verband afgesloten.
- Een bronchoscopie is een vorm van endoscopie (een inwendig kijkonderzoek) waarbij een buigzaam slangetje via de neus of mond de luchtwegen in wordt gebracht. Via een camera aan het einde van de slang kan een arts de oorzaak van de bloedingen bepalen en kijken wat er aan de hand is. De patiënt krijgt voor het inbrengen van de endoscoop een verdovende spray toegediend, waardoor hij niet hoeft te kokhalzen bij het inbrengen van de slang. Bronchoscopie kan beperkt blijven tot een kijkonderzoek, maar via de slang kunnen ook medische gereedschappen gebruikt worden. Er kan bijvoorbeeld een klein ballonnetje in de longen worden gebracht en daar opgeblazen. Daar helpt het om het bloeden te stoppen.
- Als de oorzaak van de hemoptoë daarvoor aanleiding geeft, of wanneer de bloedingen ernstig en oncontroleerbaar zijn, dan kan er besloten worden tot een operatie. De long wordt dan geopend om een bloeding te stelpen, of er wordt een massa weggenomen die de bloeding veroorzaakt. Het kan ook nodig blijken om (een deel van) een long weg te halen.
- Behandeling tegen kanker. Als de oorzaak van de bloedingen (long)kanker blijkt te zijn, dan zijn er diverse behandelingsmogelijkheden, waaronder chemotherapie, bestraling en chirurgie. Een oncoloog zal kijken wat de meest geschikte methode in dit geval is.
Overzicht van veel voorkomende oorzaken van hemoptoë
Hier bespreken we een aantal aandoeningen die vaak hemoptoë veroorzaken.
Acute bronchitis is een ziekte van de luchtwegen die veel voorkomt. Bij acute bronchitis zijn de bronchiën, de vertakkingen van de luchtwegen die zich in de longen bevinden, ontstoken. De ziekte kan spontaan optreden bij gezonde mensen, maar ook samenhangen met bestaande longaandoeningen zoals longemfyseem en astma. De chronische versie van bronchitis wordt samen met emfyseem onder de noemer COPD geschaard.
Acute bronchitis kan veroorzaakt worden door micro-organismen, allergieën en roken. De symptomen zijn hoesten, bloedspuwing (hemoptoë), ademnood en soms koorts.
- Diagnose: Om de juiste diagnose te stellen en er achter te komen wat de ziekte veroorzaakt, kan een arts een longfunctietest doen, een slijmkweek (om te kijken of bacteriën de oorzaak zijn) of een röntgenfoto laten maken.
- Behandeling: De juiste behandeling hangt af van de oorzaak. Zo worden er antibiotica voorgeschreven als bacteriën de veroorzaker zijn. Corticosteroïden uit een inhalator kunnen zorgen dat de patiënt minder hoeft te hoesten. Ook helpt een inhalator met ademhalen, door de luchtwegen vrij te maken. Voor bronchitis die door een allergische reactie veroorzaakt wordt kunnen antihistaminica worden gegeven. Bij virusinfecties is er geen werkzame behandeling en moet het lichaam zelf de ziekte bestrijden.
- Prognose: Acute bronchitis verdwijnt vaak vanzelf binnen één of twee weken, zelfs als er geen medicijnen worden gegeven. De hoest kan wat langer aanhouden. Bronchitis kan hinderlijk zijn, maar gezonde mensen hebben zelden last van complicaties en genezen volledig.
Het syndroom van Churg-Strauss is een auto-immuunziekte. Hierbij treedt er een chronische ontsteking op van de bloedvaten. Vaak blijft het syndroom een lange tijd inactief. Later wordt het actief en kan dan schade aanrichten aan verschillende orgaanstelsels. Het is daarom van belang om tijdig de symptomen van de aanloop van de ziekte te herkennen. Het gaat dan om onder andere astma, neuspoliepen en ontstekingen aan de bovenste luchtwegen.
- Diagnose – Bloedonderzoeken kunnen aanwijzingen geven voor het syndroom van Churg-Strauss. Een biopt of weefselmonster van een aangetast orgaan kan dan de aandoening bevestigen.
- Behandeling – De arts probeert het syndroom in eerste instantie een halt toe te roepen door de inzet van corticosteroïden, die bij veel verschillende immuunziekten worden gebruikt. Deze medicijnen verminderen het aantal witte bloedcellen en dus het ontstaan van ontstekingen. Vaak valt de keuze op het medicijn prednisolon, eventueel aangevuld met cyclofosfamide.
- Prognose – Deze ziekte valt, zeker als hij in een vroeg stadium wordt herkend, vaak mee. Als er geen of weinig aantasting van de organen heeft plaatsgevonden kunnen patiënten vaak een normaal leven leiden. Als er wel orgaanschade is opgetreden bepaalt de plek en de ernst daarvan de prognose. Ook na een succesvolle behandeling met medicijnen kan de ziekte (vele) jaren later weer opvlammen. Veel patiënten van dit syndroom lijden aan ernstige vermoeidheid.
Bloedvatmisvorming, arterioveneuze malformatie of AVM is een aangeboren afwijking. Bij een AVM in de longen is er een afwijking aan het bloedvatenstelsel. Normaal wordt bloed aangevoerd via de slagaders, waarna het door haarvaten (dunne bloedvaatjes) de weefsels instroomt. Hierna wordt het bloed weer weggevoerd door aders. Bij een AVM is het stelstel van haarvaten afwezig, waardoor de slagaderen direct overgaan in de aderen. Dat kan verschillende gevolgen hebben. Als er sprake is van een AVM in de longen, kunnen er soms spontaan bloedingen optreden. Omdat deze afwijking aangeboren is, kunnen op jonge leeftijd al bloedingen voorkomen.
- Diagnose – De diagnose van AVM wordt meestal gesteld op basis van een CT-scan. Deze scan vormt een beeld van het bloedvatenstelsel, waarbij eventuele afwijkingen duidelijk zichtbaar gemaakt worden.
- Behandeling – De behandeling van een AVM kan bestaan uit embolisatie (afsluiting van de bloedvaten die het probleem veroorzaken) of uit een chirurgische ingreep.
- Prognose – Als de misvormde bloedvaten kunnen worden opgespoord en succesvol gedicht of verwijderd, is de patiënt meestal definitief van de bloedingen af.
Microscopische polyangiitis of MPA is een auto-immuunziekte. Hierbij ziet het immuunsysteem van het lichaam sommige eigen lichaamscellen voor een bedreiging aan. Deze cellen worden dan aangevallen door de witte cellen van het immuunsysteem en raken beschadigd. Ook kan er een chronische ontstekingsreactie optreden. Bij MPA worden vooral de kleinere bloedvaten en haarvaten getroffen. Symptomen zijn bloedingen uit de longen (hemoptoë), koorts, gewichtsverlies, moeheid en diverse andere verschijnselen. Ook kunnen de nieren beschadigd raken en minder goed gaan werken.
- Diagnose – MPA kan gediagnosticeerd worden door de verhoogde aanwezigheid van geactiveerde witte bloedcellen, specifiek eosinofiele granulocyten.
- Behandeling – MPA kan vaak goed behandeld worden met corticosteroïden zoals prednisolon. Dit medicijn zorgt ervoor dat de ontstekingsreacties en bloedingen minder heftig worden, door de werking van het immuunsysteem te verminderen. Dat kan bijwerkingen veroorzaken, zoals een verhoogde gevoeligheid voor infecties.
- Prognose – Een behandeling met corticosteroïden kan één tot meerdere jaren in beslag nemen, maar daarna blijven ontstekingen en bloedingen vaak voor langere tijd weg. De ziekte valt echter niet te genezen en kan later, soms pas na tientallen jaren, weer de kop opsteken. Blijft de ziekte lang onbehandeld, dan kan er ernstige schade ontstaan aan de nieren, het zenuwstelsel en het hart, met ernstige gevolgen.
Granulomatose met polyangiitis (GPA) of de ziekte van Wegener is een autoimmuunziekte. Net als bij MPA ontstaan er door een reactie van het eigen immuunsysteem ontstekingen aan de bloedvaten. Deze ontstekingen kunnen in verschillende organen voorkomen en veroorzaken necrose ofwel afsterving van het weefsel. Patiënten hebben vaak nogal algemene symptomen zoals een bijholteontsteking, verkoudheid, koorts en vermoeidheid. Ook kunnen neusbloedingen optreden.
- Diagnose – Omdat de symptomen van GPA algemeen zijn kan het heel lastig zijn om de juiste diagnose te stellen. Een ANCA-test (bloedtest op antistoffen) is nodig en voor de definitieve diagnose moet er een biopt of weefselmonster worden genomen.
- Behandeling – Met corticosteroïden wordt de reactie van het immuunsysteem onderdrukt. Daardoor verminderen de ontstekingen en treden er minder bloedingen op.
- Prognose – Net als MPA is GPA niet te genezen. Na een behandeling met steroïden wordt de ziekte vaak tot stilstand gebracht. Er is dan meestal al schade ontstaan aan verschillende orgaanstelsels. Hoe ernstig deze schade is bepaalt de kwaliteit van leven van de patiënt. Ernstige vermoeidheid komt vaak voor bij patiënten die aan GPA lijden. De ziekte kan later weer opvlammen.
Systemische lupus erythematodes, meestal kortweg lupus genoemd, is een auto-immuunziekte. Hierbij worden gezonde cellen van het lichaam aangevallen door witte bloedcellen, die ten onrechte denken dat ze te maken hebben met lichaamsvreemde cellen, bacteriën of andere bedreigingen. De precieze oorzaak van lupus is onbekend, maar er is waarschijnlijk een erfelijke component in het spel. De aard en de ernst van de symptomen verschilt per geval. Veel geziene symptomen zijn koorts, haarverlies, zweren in de mond, opgezwollen en pijnlijke gewrichten, opgezwollen lymfeklieren, vermoeidheid en vaak een rode uitslag op het gezicht.
- Diagnose – Bloedtesten kunnen uitwijzen of er sprake is van lupus. Het bloed bevat dan specifieke antistoffen. De symptomen van lupus kunnen helpen bij het stellen van de diagnose.
- Behandeling – Lupus kan vaak goed onder controle gehouden worden door het gebruik van medicijnen, waaronder corticosteroïden en NSAID’s. Lupus wordt verergerd door zonlicht, gebrek aan vitamine D, roken en bepaalde infecties.
- Prognose – Zoals de meeste auto-immuunziekten is lupus ongenezelijk. De symptomen blijven vaak mild, maar er heerst een verhoogd risico op hart- en vaatziekten.
Aspergillose, duivenmelkersziekte of boerenlong is een schimmelinfectie in de long die veroorzaakt wordt door schimmels van het geslacht Aspergillum. Sporen van deze schimmel komen veel voor in graan, hooi en dierenvoeders. Normaal elimineert het immuunsysteem van het lichaam binnengedrongen schimmelsporen, maar onder bepaalde omstandigheden blijven ze leven en zelfs groeien in het lichaam. Er zijn verschillende vormen van deze ziekte. Als er bloed wordt opgehoest, is er meestal sprake van een zogenaamd aspergilloom, een massa schimmelweefsel in de long. Dit treedt alleen op bij mensen met een slecht immuunsysteem of een andere longaandoening, zoals TBC of bronchiectasis. Er kunnen bloedingen ontstaan als de schimmel haarvaten in de longen beschadigt.
- Diagnose – Deze massa kan gezien worden op een CT-scan, die genomen wordt als er bloed wordt opgehoest en een behandeling tegen longontsteking niet effectief is.
- Behandeling – Het is niet altijd nodig om deze massa te verwijderen. Als dat toch aanbevolen wordt, dan wordt er gekozen voor een chirurgische ingreep.
- Prognose – Veel mensen leven jarenlang met een aspergilloom in hun longen zonder dit door te hebben. De ziekte blijft bij mensen met een goed werkend immuunsysteem meestal onschadelijk en beperkt. Vermindert het immuunsysteem van de patiënt, dan kan de schimmel zich ontwikkelen tot invasieve aspergillose. Hierbij verspreidt de schimmel zich door het lichaam en richt daar schade aan. Dit is een ernstige aandoening.
