Oorzaken bij opgezette of opgezwollen voeten of enkels

Opgezwollen enkels en gezwollen voeten komen vaak voor en meestal hebben ze hele normale oorzaken: een flinke wandeltocht, een blessure van het sporten of doordat je lang hebt moeten staan in de trein. Soms worden ze echter door serieuze aandoeningen veroorzaakt en is het tijd om naar de dokter te gaan. We gaan in dit artikel de redenen langs dat je opgezwollen voeten en/of enkels kan krijgen, beschrijven de symptomen en vertellen je of je je zorgen moet maken of dat er niks aan de hand is.

1. Warm weer. De meest onschuldige veroorzaker van opgezwollen voeten en enkels is het weer. Je hebt het misschien wel eens gemerkt in de zomer, dat je na een dag in de zon moeite had om je schoenen uit te trekken. Dat zit als volgt. Om je lichaam op een hete zomerdag of in een warme vakantiebestemming voldoende af te koelen, verwijden de aderen in je lichaam zich. Daardoor kan er meer vocht uit de aderen in de weefsels van je lichaam terecht komen en daar zwellingen veroorzaken. Als je problemen met je bloedsomloop hebt, kan dit effect nog versterkt worden. Normaliter is er niets aan de hand als je voeten opzwellen door de hitte. Je kan de zwelling laten afnemen door voldoende te drinken, sandalen of slippers te dragen, uit te rusten met je voeten omhoog of in een teiltje met koel water. Ook kan je nadat je je schoenen hebt uitgedaan een paar rondjes lopen of wat gymnastiekoefeningen doen. Hierdoor wordt je bloedcirculatie weer normaal.
2. Bij een verwonding aan de voet of aan de enkel kan het lichaamsdeel opzwellen. Meestal gaan het dan om een verstuikte enkel. Als je mis stapt of struikelt kunnen de pezen en ligamenten (banden) in je enkel te ver uitgestrekt worden en daardoor kleine scheurtjes oplopen. Dat doet pijn en het lichaamsdeel zwelt op. Als dit gebeurt is kan je de voet het best zo min mogelijk gebruiken. Je kan de voet en/of enkel ook bedekken met een icepack om de zwelling te verminderen, inzwachtelen, en op een kussen op een verhoging leggen, bijvoorbeeld op een stoel. Het kan een paar dagen duren voordat de zwelling afneemt. Eventueel kan je op krukken lopen, zodat je de voet niet hoef te gebruiken. Het is ook mogelijk dat er een bot in je voet of enkel gebroken is. Als er na een week geen verbetering optreedt, of als de zwelling en/of de pijn ernstig zijn, kan je de hulp van een arts inroepen.
3. Een flink aantal medicijnen kan zorgen dat de gebruiker vocht vasthoudt of dat de voet en enkels opzwellen. Dat kan voorkomen bij medicijnen met de volgende werkzame stoffen:

• Oestrogeen en andere hormonen, zoals die voorkomen in anticonceptiva en bij hormoontherapie;
• Calciumblokkers (nifedipine, amlodipine, diltiazem, felodipine, verapamil);
• Steroiden, zoals corticosteroiden (prednison, cortison, prednisolon), androgene steroïden en anabole steroïden;
• Tricyclische antidepressiva (nortriptyline, desipramine, amitriptyline);
• MAO-remmers (phenelzine, tranylcypromine);
• Ontstekingsremmers (NSAIDs);
• Medicatie tegen diabetes.

Als je denkt dat de zwellingen veroorzaakt worden door een medicijn dat je neemt, kan je met je behandelend arts overleggen. Zeker als de zwelling ernstig is kan hij misschien een ander medicijn voorschrijven dat deze bijwerking niet heeft, of de dosering van je medicijn aanpassen.

4. Een bekende oorzaak van het opzwellen van weefsels is zwangerschap. Dat komt bij veel zwangere vrouwen voor en is een vorm van oedeem (vasthouden van vocht). Dat heeft een aantal oorzaken. Je bloed verandert van samenstelling, waardoor er vocht uit je bloedvaten in je weefsels terecht komen. Ook drukt je baby op de aderen in je onderlichaam. Daardoor kunnen deze bloedvaten niet zo efficiënt het bloed terugsturen naar het hart, en er lekt dan (meer) vocht uit de bloedvaten je weefsels in. In het derde trimester van je zwangerschap zijn de verschijnselen het hevigst, en ze zijn extra erg voor vrouwen die zwanger zijn van een meerling, of te veel vruchtwater hebben. Vooral ’s avonds neemt de zwelling toe. Nadat je kindje geboren is zorgt je lichaam ervoor dat het vocht snel weer wordt afgevoerd uit je weefsels. Daardoor kun je in de eerste dagen na de geboorte tijdelijk veel meer zweten en plassen dan normaal.
5. De zwelling in je voet of enkel kan voorkomen door een infectie. De infectie kan optreden door het binnendringen van ziekteverwekkende bacteriën, bijvoorbeeld na een verwonding van de voet. Bepaalde aandoeningen van de zenuwen (bijvoorbeeld diabetische neuropathie) kunnen ervoor zorgen dat er makkelijker infecties in de voet optreden. Door het gebrek aan pijn bij diabetes kan je kleine verwondingen en zweertjes over het hoofd zien, waardoor die zich snel tot ernstige ontstekingen kunnen ontwikkelen. Als je diabetes hebt is het daarom belangrijk om regelmatig de voeten na te kijken op verwondingen en ontstekingen en daarmee naar de dokter te gaan.
6. Een bloedstolsel (trombose) dat zich vormt in de aderen van de benen kan de terugkeer van het bloed naar het hart tegengaan. Daardoor blijft het bloed in de enkels en voeten en veroorzaakt daar een zwelling. Het is niet nodig dat het bloedstolsel zich diep in je been bevindt – het kan ook in een ader net onder de huid zitten. De symptomen van een bloedstolsel zijn zwellingen in één voet, enkel of been, pijn, milde koorts en soms verkleuring van de huid. Een bloedstolsel is ernstig, omdat het los kan raken en dan naar het hart of de longen doorstromen. Neem direct contact op met je arts als je deze symptomen herkent. De arts kan je bloedverdunners geven die de stolling oplossen.
7. Veneuze insufficiëntie. Veneuze insufficiëntie is een aandoening waarbij de aderen niet in staat zijn om het bloed voldoende terug te pompen naar het hart. Nadat het bloed zijn zuurstof aan je weefsels (bijvoorbeeld de spieren van je voet) heeft afgeleverd, stroomt het terug naar je hart. In de aders zitten kleppen, die normaal het terugvloeien van bloed naar de weefsels voorkomen. Veneuze insufficiëntie komt voor als deze kleppen in de aderen verzwakt of beschadigd raken. Het bloed stroomt dan door de zwaartekracht terug naar de weefsels waar het vandaan komt, en daardoor kunnen de voeten en de enkels opzwellen. Dat kan leiden tot veranderingen de huid, zoals toegenomen pigmentatie, slechte genezing van wonden, huidzweren, vermoeidheid en infecties. Als je denkt dat je met deze ziekte te maken hebt, zoek dan hulp van een arts.
8. Aandoeningen van de nieren, lever of het hart. Bepaalde aandoeningen van deze belangrijke organen kunnen zwellingen veroorzaken. Soms is een opgezwollen voet dan de eerste aanwijzing dat er zo’n ziekte in het spel is.

• Bij bepaalde nierziekten en nierfalen kan vloeistof zich opbouwen in de weefsels. Het stroomt dan niet naar de nieren. Een symptoom is onvoldoende aanmaak van urine.
• Leverziekten kunnen leiden tot een vermindering van de aanmaak van albumine. Albumine is een eiwit dat de osmotische waarde (vochthuishouding) in de bloedvaten reguleert. Als er onvoldoende albumine wordt aangemaakt in de lever, lekt er vocht uit de bloedvaten de weefsels in, met zwelling tot gevolg. De zwaartekracht zorgt dat vooral de voeten en de onderbenen opzwellen, maar ook in andere lichaamsdelen kan bij albuminegebrek vocht in de weefsels opbouwen. Eén van de mogelijke oorzaken is levercirrose, de vorming van littekenweefsel in je lever. Daardoor vermindert de werking van het orgaan. Levercirrose kan veroorzaakt worden door excessief alcoholgebruik.
• Sommige hartziekten veroorzaken soms zwellingen in de onderste ledematen. Als deze zwellingen optreden in combinatie met pijn of druk op de borst of vermoeidheid, kan dit een indicatie voor een hartaandoening wezen. Bij congestief hartfalen kan je hart het bloed niet goed genoeg door je lichaam pompen. Symptomen van hartfalen zijn een snellere hartslag, een vreemd hardritme, vermoeidheid, moeite met ademhaling en moeite met plat liggen. Hartfalen is een serieuze aandoening

9. Deze vorm van oedeem is ernstig en moet behandeld worden door een arts. Als er een beschadiging, aandoening of chirurgische ingreep aan de lymfeklieren optreedt, kan lymfe uit deze klieren in de weefsel terecht komen en die doen opzwellen. Je lymfesysteem en de lymfeklieren zijn een onderdeel van je afweersysteem. Deze klieren produceren vloeistof die in je weefsels terecht komt en bevat witte bloedcellen, die daar ziekteverwekkers onschadelijk maken. Lymfe stroomt door je lichaam via een speciaal vatenstelsel van lymfevaten. Normaal komt het vocht weer terug in de lymfeklieren. Als de lymfevaten beschadigd zijn, stroomt de vloeistof niet terug naar de lymfeklieren en bouwt zich dan op in de weefsels. Dat kan leiden tot problemen, zoals wonden die niet of niet goed genezen, infecties en huidafwijkingen. Behalve zwellingen kan je bij lymfoedeem moe zijn, een zwaar gevoel in de weefsels hebben, moeilijk kunnen bewegen en pijn.
10. Pre-eclampsie (complicatie bij zwangerschap). Het is gebruikelijk dat je enkels en voeten een beetje opzwellen tijdens de zwangerschap, zoals dat ook met andere lichaamsdelen kan gebeuren. Maar als je ledematen opeens sterk opzwellen kan er iets anders aan de hand zijn.

Pre-eclampsie is dan een mogelijke oorzaak. Deze aandoening komt alleen voor bij zwangere vrouwen. Hij wordt gekenmerkt door een vrij plotselinge verhoging van de bloeddruk en aanwezigheid van eiwitten in de urine. Pre-eclampsie komt voor na de 20^e week van de zwangerschap en kan ernstige gevolgen hebben voor zowel moeder als kind. De symptomen van de aandoening zijn:

• Opzwelling van de ledematen door het vasthouden van vocht
• Verhoogde bloeddruk
• Eiwiten in de urine
• Ernstige hoofdpijn
• Overgevoeligheid voor licht
• Ernstige vermoeidheid
• Misselijkheid met of zonder braken
• Ademnood
• Wazig zicht
• Pijn in de buik
• Vermindering van de hoeveelheid urine bij het plassen

Pre-eclampsie is een serieuze aandoening en je moet snel contact opnemen met een arts. Die zal een aantal testen uitvoeren om na te gaan of dit de oorzaak is van je klachten. Als de pre-eclampsie optreedt tegen het einde van de zwangerschap, kan de arts besluiten om de baby zo snel mogelijk ter wereld te brengen.

Een aantal risicofactoren voor pre-eclampsie zijn bekend. Vrouwen wiens eerste zwangerschap het is, met pre-eclampsie tijdens een eerdere zwangerschap, met familieleden die de conditie hadden, die zwanger zijn van een tweeling, en die overgewicht of obesitas hebben lopen een verhoogd risico op deze zwangerschapscomplicatie.

Wat kan je doen tegen gezwollen enkels en voeten?

Afhankelijk van de oorzaken van de zwelling is er behandeling mogelijk. Natuurlijk hebben leverklachten en zwangerschapcomplicaties andere behandelingen nodig dan een enkelblessure. Maar omdat de zwellingen in veel gevallen worden veroorzaakt door vochtophoping (oedeem) zijn er algemene maatregelen die meestal wel helpen.

• Diuretica zijn medicijnen waardoor je makkelijker kan plassen. Je lichaam produceert meer urine en je raakt via de urine dus meer vocht kwijt dan normaal. Deze medicijnen worden toegepast bij ernstige aandoeningen, maar ook als het gaat om onschuldige vochtophopingen in de voeten en enkels kan een diureticum goede diensten bewijzen.
• Steunkousen, of officieel therapeutische elastische kousen (TEK) zijn kousen die druk uitoefenen op de ledematen. Door de extra druk vloeit opgehoopt vocht terug vanuit het weefsel naar een bloedvat. Deze kousen worden gebruikt bij oedeem, veneuze insuffiëntie en trombose. Hetzelfde effect kan worden bereikt met het inzwachtelen van de voet of enkel.
• Rust met je voeten omhoog. De reden dat zwellingen vaak optreden in je voeten is de zwaartekracht – het vocht komt in de laagste lichaamsdelen terecht. Om de zwelling daarvan te verminderen kan je zoveel mogelijk proberen te rusten met je voeten omhoog. Leg ze bijvoorbeeld op een kussen dat op een stoel ligt die hoger is geplaatst dan de rest van je lichaam. Daarmee help je je lichaam om het vocht terug te laten stromen uit je onderbenen.
• Let op je mineralen. Zogenaamde elektrolyten zijn mineralen die zorgen voor de vochthuishouding van je lichaam. Twee belangrijke elektrolyten zijn kalium en magnesium. Vooral magnesiumtekorten komen vaak voor bij mensen. De oplossing is om voedsel te eten dat rijk is aan deze mineralen, of supplementen te slikken. Doe dit, als je gezondheid zwak is, alleen in overleg met je arts.