Met de overgang wordt de tijd bedoeld die het einde van je menstruatiecyclus aangeeft. De menopauze zal worden gediagnosticeerd wanneer je 12 maanden geen menstruele bloeding meer hebt gehad.
De overgang kan zich al aandienen wanneer je nog maar een veertiger bent,maar even goed zich manifesteren terwijl je de 50 al gepasseerd bent. De gemiddelde leeftijd waarop een vrouw in de overgang komt bedraagt echter 51 jaar in de meeste westerse landen.
De menopauze is een natuurlijk biologisch proces, maar de lichamelijke klachten en symptomen, zoals de opvliegers en de emotionele symptomen die hierbij horen, kunnen je nachtrust verstoren, je energielevel verlagen of je emotionele gezondheid negatief beïnvloeden.
Er zijn gelukkig een heleboel effectieve behandelingen voor handen, van het aanbrengen van enkele veranderingen in je levensstijl tot hormoonbehandelingen.
Symptomen van de menopauze
In de maanden, of zelfs jaren, die vooraf gaan aan de menopauze (in de medische wereld wordt dit de perimenopauze genoemd), kun je te maken krijgen met de volgende klachten en symptomen:
- Onregelmatige menstruele bloedingen,
- Vaginale droogheid,
- Opvliegers,
- Rillingen,
- Nachtelijk zweten,
- Slaapproblemen,
- Stemmingswisselingen,
- Gewichtstoename en een vertraagde stofwisseling,
- Dunner wordend haar en een droger wordende huid,
- Vermindering van het borstvolume.
Symptomen, zoals veranderingen in de menstruatie, zijn voor iedere vrouw echter anders. Hoogstwaarschijnlijk zul je te maken krijgen met enige onregelmatigheid in je menstruele bloedingen voordat deze definitief zullen stoppen.
Het overslaan van menstruele bloedingen tijdens de perimenopauze is overigens volkomen normaal en wordt zelfs verwacht.
Vaak zullen menstruele bloedingen een maand overslaan om daarna weer terug te keren, of een aantal maanden overslaan en dan weer een paar maanden verschijnen met een paar vrij normale maandelijkse cycli.
De menstruele bloedingen hebben tevens de neiging om zich aan te dienen na kortere cycli, dus zullen ze dichter bij elkaar komen te liggen. Ondanks de onregelmatige menstruatie is zwangerschap echter nog steeds mogelijk.
Op het moment dat je een menstruatie over hebt geslagen, maar je niet zeker weet of je al met de menopauze bent begonnen, dan kun je een zwangerschapstest uit (laten) voeren.
Wanneer een dokter raadplegen over de menopauze?
Je kunt van je gezondheidssituatie op de hoogte blijven door regelmatig je huisarts te bezoeken voor preventieve onderzoeken en zorg. Blijf dergelijke afspraken ook gewoon maken tijdens en na de menopauze.
Preventieve gezondheidszorg kan naarmate je ouder wordt gaan bestaan uit een aantal gezondheidsscreenings, zoals:
- Een colonoscopie (inwendig onderzoek van de dikke darm),
- Een mammografie (borstonderzoek),
- Een triglyceridescreening (onderzoek naar een bepaald soort vet in je bloed).
Je huisarts kan je echter ook vragen om andere tests en onderzoeken te ondergaan, bijvoorbeeld:
- schildklieronderzoeken, op basis van je medische geschiedenis,
- borstonderzoek,
- baarmoederhalsonderzoek (het zogenaamde uitstrijkje),
- bekkenonderzoek.
Het is altijd raadzaam om medisch advies in te winnen wanneer je na de menopauze te maken krijgt met vaginaal bloedverlies.
Oorzaken van de menopauze
De menopauze kan het gevolg zijn van:
- Natuurlijke achteruitgang van geslachtshormonen. Op het ogenblik dat je achter in de dertig bent, dan zullen je eierstokken minder oestrogeen en progesteron aan beginnen te maken, dit zijn de hormonen die de menstruatie reguleren, en je vruchtbaarheid zal dan ook af gaan nemen. Als veertiger kunnen je menstruele bloedingen langer, of juist korter, worden, maar eveneens zwaarder of lichter, en meer of minder regelmatig, totdat uiteindelijk je eierstokken geen eicellen meer laten rijpen en je dus geen menstruele bloedingen meer krijgt.
- Hysterectomie. Een hysterectomie is een operatieve ingreep waarbij je baarmoeder wordt verwijderd, maar waarbij je eierstokken blijven zitten, veroorzaakt doorgaans geen directe menopauze. Ondanks dat je geen menstruele bloedingen meer hebt, laten je eierstokken nog steeds eicellen rijpen en produceren ze nog altijd oestrogeen en progesteron. Maar een operatie waarbij zowel je baarmoeder als je eierstokken weg worden genomen (een totale hysterectomie in combinatie met een bilaterale ovariëctomie) zal wel direct een menopauze tot gevolg hebben. Je menstruatie stopt dan meteen en je hebt waarschijnlijk ook last van opvliegers en andere klachten en symptomen van de menopauze, deze kunnen overigens ernstig van aard zijn omdat de hormonale veranderingen zo abrupt zijn ontstaan, in plaats van geleidelijk verspreidt over een langere periode.
- Chemotherapie en bestraling. Deze behandelingen van kanker kunnen de menopauze veroorzaken en typische symptomen met zich meebrengen, zoals opvliegers tijdens of kort na de behandeling. De stopzetting van de menstruatie (en de daarmee samenhangende vruchtbaarheid) is niet altijd permanent wanneer je chemotherapie hebt ondergaan, dus anticonceptiemaatregelen kunnen daarna nog altijd nodig zijn.
- Primaire ovarium insufficiëntie. Circa 1 procent van alle vrouwen zal met de menopauze te maken krijgen voor de leeftijd van 40 jaar (vroegtijdige menopauze). De menopauze kan dan het gevolg zijn van primaire ovariuminsufficiëntie, als je eierstokken geen normale concentraties van de geslachtshormonen aanmaken, die voortkomen uit erfelijke factoren of auto-immuunziekten. Maar meestal is er geen duidelijke oorzaak aan te wijzen. Voor deze vrouwen wordt vaak een hormoonbehandeling aangeraden totdat ze de natuurlijke leeftijd van de menopauze hebben bereikt om zo de hersenen, het hart en de botten beter te kunnen beschermen.
Complicaties van de menopauze
Na de menopauze zal je risico op bepaalde aandoeningen toe laten nemen. Hierbij kun je bijvoorbeeld denken aan:
- Hart- en vaatziekten (cardiovasculaire ziekten). Zodra je oestrogeenspiegel afneemt, zal ook je kans op het ontwikkelen van hart- en vaatziekten toenemen. Hartziekten zijn vandaag de dag de meest belangrijke doodsoorzaak bij zowel vrouwen als mannen. Het is dus van groot belang om geregeld te bewegen, een gezond dieet te volgen en een normaal gewicht te behouden. Vraag je huisarts om advies over de manieren waarop je je hart kunt beschermen, bijvoorbeeld op welke manier je je cholesterol of bloeddruk kunt verlagen indien deze te hoog blijken te zijn.
- Osteoporose. Deze aandoening zorgt ervoor dat je botten broos en zwak worden, wat het risico op breuken zal verhogen. Tijdens de eerste paar jaar na de menopauze zul je mogelijk te maken krijgen met een snel verlies van de botdichtheid, met als gevolg dat je kans op osteoporose toe gaat nemen. Vrouwen die na de menopauze met osteoporose te maken krijgen, zijn in het bijzonder gevoelig voor breuken in hun wervelkolom, heupen en polsen.
- Urine-incontinentie. Aangezien de weefsels van je vagina en urinebuis aan elasticiteit zullen verliezen, kun je geregeld een acute, sterke aandrang voelen om te gaan plassen, soms gevolgd door een onvrijwillige vorm van urineverlies (aandrangincontinentie), of het verlies van urine als je moet hoesten of lachen, maar eveneens wanneer je schrikt (stressincontinentie). Bovendien kun je vaker last krijgen van urineweginfecties. Het versterken van je bekkenbodemspieren door middel van Kegeloefeningen en het gebruik van een vaginaal oestrogeen kan de symptomen van incontinentie helpen verlichten. Hormoonbehandelingen kunnen ook effectief zijn bij menopauzale veranderingen van de urinewegen en de vagina die op hun beurt weer kunnen leiden tot een urine-incontinentie.
- Seksuele veranderingen. Vaginale droogheid als gevolg van een afname van de vochtproductie en het verlies van de elasticiteit kan een zeker ongemak en een lichte bloeding veroorzaken tijdens het hebben van geslachtsgemeenschap. Tevens kan een afname van het gevoel je verlangen naar seksuele activiteit laten verminderen (libido). Vaginale moisturizers en glijmiddelen op waterbasis kunnen gelukkig vaak helpen. Indien een vaginaal glijmiddel niet voldoende blijkt te zijn, dan kunnen veel vrouwen baat hebben bij het gebruik van lokale vaginale oestrogeenbehandelingen, deze zijn te verkrijgen in de vorm van een vaginale crème, -tablet of -ring.
- Toename van het lichaamsgewicht. Een groot aantal vrouwen wordt zwaarder tijdens en na de menopauze omdat hun stofwisseling vertraagt. Je zult wellicht minder moeten gaan eten en meer moeten gaan bewegen, enkel en alleen om op je huidige gewicht te kunnen blijven.
Diagnosticeren van de menopauze
De typische klachten en symptomen van de menopauze zijn in de regel genoeg om de meeste vrouwen te kunnen vertellen dat ze met de menopauze zijn begonnen.
Op het moment dat je je zorgen maakt over een onregelmatige menstruatie of opvliegers, dan kun je dat natuurlijk met je huisarts over gaan praten. In bepaalde gevallen kan een nader onderzoek aan worden geraden.
Onderzoeken en tests zijn doorgaans niet nodig om de menopauze te kunnen diagnosticeren. Maar in sommige situaties kan een arts een bloedonderzoek uit laten voeren om bepaalde bloedwaarden te controleren, bijvoorbeeld van:
- Het follikelstimulerend hormoon (FSH) en oestrogeen (estradiol), omdat je FSH-spiegels toe zullen nemen, terwijl je oestrogeenspiegels juist zullen gaan dalen wanneer de menopauze zich aandient.
- Schildklierstimulerend hormoon (TSH), vanwege het feit dat een te traag werkende schildklier (hypothyreoïdie) symptomen met zich mee kan brengen die lijken op die van de menopauze.
Vrij verkrijgbare thuistests om de FSH-waarden in je urine te kunnen controleren, zijn bij sommige apotheken voor handen. De tests kunnen je vertellen of je FSH-waarden zijn verhoogd en of je je in de perimenopauze danwel in de menopauze bevindt.
Maar aangezien FSH-waarden in de loop van je menstruatiecyclus kunnen schommelen, kunnen dergelijk thuistests je niet echt duidelijkheid bieden met betrekking tot het al dan niet definitief in de menopauze zijn.
Behandelen van de menopauze
De menopauze heeft geen medische behandeling nodig, maar in plaats daarvan kunnen behandelingen gericht worden op de verlichting van je klachten en symptomen.
Daarnaast kan een behandeling hronische aandoeningen die zich bij de veroudering voor kunnen doen voorkomen of onder controle houden. Behandelingen kunnen in dergelijke situatie zijn:
- Hormoonbehandeling. Oestrogeenbehandeling is de meest effectieve behandelingsoptie voor het verlichten van de klachten en symptomen die zich aandienen tijdens de menopauze, zoals opvliegers. Afhankelijk van je persoonlijke- en familiale medische geschiedenis, kan een arts je oestrogeen voorschrijven (weliswaar in de laagste dosis en het kortste tijdsbestek dat nodig is) om verlichting van de symptomen voor je te bewerkstelligen. Indien je nog altijd je baarmoeder hebt, dan heb je naast oestrogeen ook progestageen nodig. Oestrogeen helpt tevens om botverlies tegen te gaan. Langdurig doorgaan met de hormoonbehandeling kan een aantal risico’s met zich meebrengen ten aanzien van het ontwikkelen van bepaalde vormen van borstkanker en hart- en vaatziekten, maar hormonen gaan gebruiken rond de menopauze heeft voor bepaalde vrouwen ook aantoonbare voordelen opgeleverd. Samen met je huisarts dien je dus van tevoren de voor- en nadelen van een hormoonbehandeling te bespreken en te bepalen of dit wel een veilige keuze voor je is.
- Vaginale oestrogeen. Om klachten van vaginale droogheid te verlichten, kan oestrogeen rechtstreeks in de vagina aan worden gebracht, bijvoorbeeld in de vorm van een vaginale crème, -tablet of -ring. Deze behandeling zal maar een geringe hoeveelheid oestrogeen vrijgeven, die op wordt genomen door de vaginale weefsels waardoor de vaginale droogheid, de ongemakken die zich voordoen tijden het hebben van geslachtsgemeenschap en bepaalde urinewegklachten helpen verlichten.
- Laaggedoseerde antidepressiva. Sommige antidepressiva die vallen binnen de klasse van geneesmiddelen die selectieve serotonine heropname remmers (SSRI’s) worden genoemd, kunnen de opvliegers die zich tijdens de menopauze aandienen af laten nemen. Een laaggedoseerde antidepressivum voor de behandeling van opvliegers kan nuttig zijn voor vrouwen die vanwege gezondheidsredenen geen oestrogeen mogen gebruiken of voor vrouwen die een antidepressivum nodig hebben in verband met een stemmingsstoornis waar ze aan lijden.
- Gabapentin. Gabapentine is goedgekeurd voor de behandeling van epilepsie, maar er is eveneens aangetoond dat het middel helpt bij de vermindering van opvliegers. Dit middel is om die reden wellucht nuttig voor vrouwen die geen oestrogeenbehandeling kunnen ondergaan en voor dames die ook gedurende de nacht last van opvliegers hebben.
- Clonidine. Clonidine is een middel, in de vorm van een pil of een pleister, dat vaak wordt gebruikt om een hoge bloeddruk mee te behandelen, kan tevens verlichting bieden bij opvliegers tijdens de menopauze.
- Geneesmiddelen om osteoporose tegen te gaan of mee te behandelen. Afhankelijk van de persoonlijke behoeften, kan een arts geneesmiddelen voorschrijven om osteoporose tegen te gaan of te behandelen. Er zijn diverse geneesmiddelen voor handen die het verlies van botweefsel en de kans op breuken helpen verminderen. Je huisarts kan bovendien vitamine D-supplementen voorschrijven om je botten sterker te helpen maken.
Overleg uiteraard altijd eerst met je huisarts over de behandelmogelijkheden die voor jouw situatie beschikbaar zijn, maar ook de voor- en nadelen van iedere behandeling, voordat je een besluit neemt.
Ga bovenal elk jaar je behandelopties nog eens na, omdat je persoonlijke behoeften en behandel mogelijkheden kunnen zijn veranderd.
Levensstijl en huisremedies
Gelukkig is een groot aantal van de klachten en symptomen die gepaard gaan met de menopauze tijdelijk van aard. Door de volgende stappen uit te voeren kun je de effecten ervan af laten nemen of zelfs voorkomen:
- Verkoel je opvliegers. Kleed je in laagjes, houd een koud glas water bij de hand of ga naar een plaats waar het koeler is. Verder moet je proberen te achterhalen wat je opvliegers triggert. Voor talloze vrouwen kunnen triggers zijn: warme dranken, cafeïne, pittig voedsel, alcohol, stress, warm weer en zelfs een warme ruimte.
- Verminder vaginale ongemakken. Gebruik vrij verkrijgbare vaginale glijmiddelen op waterbasis, glijmiddelen op basis van siliconen of moisturizers. Kies bij voorkeur voor producten die geen glycerine bevatten, deze stof kan immers zorgen voor het ontstaan van brandwonden of irritatie bij vrouwen die daar overgevoelig voor zijn. Seksueel actief blijven helpt eveneens doordat daardoor de bloedtoevoer naar de vagina wordt vergroot.
- Krijg voldoende nachtrust. Vermijd het gebruik van cafeïne, hierdoor wordt het namelijk moeilijker om in slaap te komen en vermijd tevens het drinken van te veel alcohol, want dat kan de slaap onderbreken. Beweeg gedurende de dag voldoende, maar niet vlakvoor het slapen gaan. Wanneer opvliegers je slaap verstoren, zul je wellicht opzoek moeten gaan naar een manier om deze onder controle te kunnen houden zodat je voldoende rust krijgt.
- Oefen ontspanningstechnieken. Technieken, zoals diep ademhalen, in een bepaald tempo ademhalen, geleide meditatie, massage en spierontspanning kunnen helpen om de klachten die voortkomen uit de menopauze te verlichten. Je kunt een heleboel informatie hierover vinden in boeken, cd’s en online en zo gemakkelijk zelf leren hoe je je beter kunt ontspannen.
- Versterk je bekkenbodem. Oefeningen voor de bekkenbodemspieren, zogenaamde Kegel-oefeningen, kunnen bepaalde vormen van urine-incontinentie verbeteren.
- Kies voor een gebalanceerd dieet. Zorg voor een verscheidenheid aan fruit, groenten en volkoren granen binnen je dieet. Beperk echter het gebruik van verzadigde vetten, oliën en suikers. Bovendien kun je je huisarts vragen of het zinvol is om in jouw situatie ook nog calcium- of vitamine D-supplementen te gaan gebruiken om aan de dagelijkse aanbevolen hoeveelheden te kunnen voldoen.
- Stop met roken. Roken verhoogt namelijk het risico op de ontwikkeling van hartaandoeningen, beroertes, osteoporose, kanker en een nog een groot aantal andere gezondheidsproblemen. Wat veelmensen niet weten is dat roken ook opvliegers kan verergeren en zelfs de menopauze eerder kan laten beginnen.
- Beweeg regelmatig. Regelmatig aan lichaamsbeweging doen op de meeste dagen van de week zal je helpen beschermen tegen hartaandoeningen, diabetes, osteoporose en andere aandoeningen die het gevolg kunnen zijn van het ouder worden.
Alternatieve behandelmethoden voor de menopauze
Er worden vandaag de dag talloze behandelingen gepromoot als het ideale hulpmiddel bij het onder controle houden van de symptomen die voortvloeien uit de menopauze, maar slechts weinige van deze methoden beschikken over een wetenschappelijk bewijs om de beweringen te staven. Bepaalde aanvullende- en alternatieve behandelingen die zijn, of die nog steeds worden, onderzocht zijn:
- Plantoestrogenen (fyto-oestrogenen). Dit soort oestrogenen komen van nature voor in bepaalde voedingsmiddelen. Er zijn twee hoofdtypen fyto-oestrogenen:
- Isoflavonen,
- lignanen.
Isoflavonen kunnen aan worden getroffen in sojabonen, linzen, kikkererwten en andere peulvruchten. Lignanen komen voor in lijnzaad, volkoren granen en bepaalde groente- en fruitsoorten.
Of de oestrogenen in deze voedingsmiddelen opvliegers en andere symptomen van de menopauze kunnen verlichten, dient echter nog bewezen te worden, maar de meeste onderzoeken hebben vast kunnen stellen dat ze niet effectief zijn. Isoflavonen hebben enkel en alleen een paar zwakke oestrogeenachtige effecten, dus wanneer je borstkanker hebt gehad, dan dien je met je huisarts te overleggen voordat je je dieet aan gaat vullen met dit supplement.
Er wordt vermoed dat in kruidensalie verbindingen zitten met oestrogeenachtige effecten, en er is tevens een goed bewijs dat deze de symptomen van de menopauze effectief kan helpen beheersen.
Het kruid en de oliën ervan dienen echter te worden gemeden door personen die er allergisch voor zijn en door zwangere of zogende vrouwen. Verder is het zaak om de kruidensalie voorzichtig te gebruiken bij mensen die lijden aan een hoge bloeddruk of aan epilepsie.
- Bio-identieke hormonen. Bio-identieke hormonen zijn afkomstig van plantaardige bronnen. De term “bio-identiek” wilzeggen dat in dat de hormonen die in het product zitten chemisch identiek zijn aan die van het menselijk lichaam. Ondanks dat er enkele commercieel verkrijgbare bio-identieke hormonen zijn die zijn goedgekeurd door de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA), zijn een heleboel preparaten samengesteld, gemengd in een apotheek volgens het recept van een arts, en worden ze dus niet gereguleerd door de FDA, waardoor de kwaliteit en de eventuele risico’s sterk uiteen kunnen lopen. Er is bovendien nog geen wetenschappelijk bewijs voor handen dat bio-identieke hormonen beter zouden werken dan een traditionele hormoonbehandeling voor het verlichten van symptomen die voortvloeien uit de menopauze.
- Zwarte zilverkaars. Zwarte zilverkaars is populair onder een groot aantal vrouwen dat last hebben van symptomen veroorzaakt door de menopauze. Maar er is slechts weinig bewijs dat zwarte zilverkaars effectief werkt. Bovendien kan het supplement schadelijk zijn voor de lever en is het wellicht niet veilig te gebruiken door vrouwen die een voorgeschiedenis hebben waarin borstkanker voorkomt.
- Yoga. Er zijn geen aanwijzingen voor handen om de beoefening van yoga te kunnen staven als het gaat om het verminderen van menopauzeklachten. Maar evenwichtsoefeningen, zoals yoga of tai chi, kunnen uiteraard wel de kracht en coördinatie verbeteren en tevens valpartijen helpen voorkomen die mogelijk zullen leiden tot een botbreuk. Raadpleeg echter altijd eerst je huisarts voordat je evenwichtsoefeningen gaat doen. Verder is het goed om te overwegen om in cursusverband te leren hoe je bepaalde houdingen uit dient te voeren en op welke manier je op de juiste manier ademt.
- Acupunctuur. Acupunctuur kan tijdelijk voordeel bieden bij de vermindering van opvliegers, maar in onderzoek heeft deze alternatieve geneeswijze geen significante of overeenstemmende verbeteringen aan weten te tonen. Meer onderzoek is om die reden dan ook zeker nodig.
- Hypnose. Hypnotherapie kan de incidentie van opvliegers voor bepaalde vrouwen in de menopauze verminderen, dat is gebleken uit onderzoek dat uit is gevoerd door het National Center for Complementary and Integrative Health. Hypnotherapie heeft tevens geholpen om de slaap te verbeteren en de beïnvloeding van het dagelijks leven te verminderen.
Je hebt wellicht al eens gehoord van, of zelfs al eens geprobeerd, om andere voedingssupplementen te gebruiken, zoals rode klaver, kava, dong quai, teunisbloemolie en wilde yam (een natuurlijke progesteroncrème).
Er is echter geen wetenschappelijk bewijs voorhanden dat de effectiviteit van dergelijke middelen kan staven en bovendien kunnen sommige van deze producten zelfs schadelijk voor je gezondheid zijn.
Het is dan ook van groot belang dat je altijd eerst met je huisarts gaat praten voordat je een kruiden- of dieetsupplement voor de behandeling van menopauzeklachten gaat gebruiken.
De FDA, en ook een heleboel andere organisaties die belast zijn met de regulering van bijvoorbeeld medicatie, reguleert geen kruidenproducten en bepaalde ervan kunnen dus ronduit gevaarlijk zijn, of een zekere wisselwerking hebben met andere geneesmiddelen die je gebruikt, met als gevolg dat je gezondheid hierdoor in gevaar kan worden gebracht.
Voorbereiden op je doktersafspraak
Je eerste afspraak met een arts zal waarschijnlijk een bezoekje betekenen aan je huisarts of met een gynaecoloog. Voordat je naar deze afspraak gaat, kun je je echter goed voorbereiden om zo alles uit het consult te kunnen halen.