Hoewel er in de medische wereld vaak de term sepsis wordt gebruikt, kennen de meeste mensen deze levensbedreigende aandoening waarschijnlijk beter als bloedvergiftiging. De aandoening is het gevolg van de reactie van het lichaam op een aanwezige infectie. Het afweersysteem zal je immers beschermen tegen een groot aantal ziektes en infecties, maar het is even goed mogelijk dat het immuunsysteem hierin gaat overdrijven als reactie op een bepaalde infectie.
Een bloedvergiftiging zal zich ontwikkelen op het ogenblik dat de chemische stoffen, die door het immuunsysteem aan de bloedbaan af worden gegeven (met als doel om een aanwezige infectie te bestrijden) juist een ontsteking door heel het lichaam gaan veroorzaken. Ernstige gevallen van bloedvergiftiging kunnen zelfs resulteren in een zogenaamde septische shock. In dat geval kan er absoluut worden gesproken van een medisch noodgeval en dienen er met spoed de nodige behandelingen in gang te worden gezet.Jaarlijks krijgen artsen en ziekenhuizen te maken met duizenden gevallen van bloedvergiftiging en komen er zelfs een heleboel patiënten als gevolg van deze aandoening te overlijden.
Symptomen van een bloedvergiftiging
Om de symptomen van bloedvergiftiging te kunnen herkennen, moet je op de eerste plaats beseffen dat de aandoening een drietal stadia kent:
- sepsis,
- ernstige sepsis,
- septische shock.
Het is mogelijk dat je een bloedvergiftiging ontwikkeld op het moment dat je nog in een ziekenhuis verblijft, bijvoorbeeld om verder te herstellen na een medische ingreep. Het kan echter ook zo zijn dat je er op een andere locatie mee te maken krijgt. Het is dan van essentieel belang om met spoed medische hulp in te schakelen. Je kunt een bloedvergiftiging herkennen aan één van de onderstaande symptomen. In alle gevallen geldt dat hoe eerder je medische hulp zoekt, hoe groter de kans op het overleven van een bloedvergiftiging zijn.
Wanneer je last krijgt van minimaal twee van de onderstaande klachten, dan kan dit wijzen op sepsis en moet je direct de hulp van een arts inroepen:
- koorts boven 38,3 graden Celsius of een temperatuur onder 36 graden Celsius,
- een hartslag die meer dan 90 slagen per minuut bedraagt,
- een ademhalingsfrequentie van meer dan 20 ademhalingen per minuut,
- een vermoeden van of een gediagnosticeerde, infectie.
Een arts zal pas de diagnose kunnen stellen wanneer je last hebt van minstens twee van deze symptomen.
Ernstige bloedvergiftiging
Ernstige bloedvergiftiging zal optreden op het ogenblik dat er sprake is van orgaanfalen. Tevens dien je één of meerdere van de volgende symptomen hebben om gediagnosticeerd te kunnen worden met deze ernstige vorm van sepsis:
- plekken waar de huid is verkleurd,
- minder urineren dan normaal het geval is,
- veranderingen in allerlei mentale vaardigheden,
- een lage concentratie aan bloedplaatjes (bloedstollende cellen) in het bloed,
- problemen met de ademhaling,
- ongewone werking van het hart,
- rillingen die veroorzaakt worden door de daling van de lichaamstemperatuur,
- bewusteloosheid,
- extreme zwakte.
Septische shock
Symptomen die wijzen op een septische shock zijn voor deel dezelfde als die van de ernstige vorm van bloedvergiftiging met daarnaast een zeer lage bloeddruk.
De (ernstige) gevolgen van een bloedvergiftiging
Hoewel een bloedvergiftiging mogelijk een levensbedreigende aandoening is, varieert de ziekte van mild tot zeer ernstig. Wanneer er sprake is van een milde bloedvergiftiging, dan is er uiteraard een hogere mate van herstel mogelijk. Bij een septische shock ligt het sterftecijfer echter op maar liefst 50 procent. Een geval van ernstige sepsis verhoogt bovendien de kans op het ontwikkelen van een infectie in de toekomst.
Een ernstige bloedvergiftiging of een septische shock kan eveneens een aantal complicaties met zich meebrengen. Zo kunnen er zich kleine bloedstolsels zich gaan vormen door heel het lichaam. Deze stolsels kunnen de bloedstroom gaan blokkeren bloed en op die manier ervoor zorgen dat er niet voldoende zuurstof naar zowel de vitale organen als de rest van je lichaam wordt getransporteerd. Hierdoor zal het risico op orgaanfalen en weefselsterfte (gangreen) eveneens toe gaan nemen.
Oorzaken van een bloedvergiftiging
Elke infectie kan in principe uitmonden in een bloedvergiftiging, maar de volgende vormen van infectie hebben echter meer kans deze gevaarlijke ontwikkeling:
- longontsteking,
- buikvliesontsteking,
- nierinfectie
- infectie in de bloedbaan.
Volgens sommige bronnen neemt het aantal gevallen van bloedvergiftiging nog elk jaar toe en veroorzaakt de aandoening bijvoorbeeld in de Verenigde Staten van Amerika meer sterfgevallen dan prostaatkanker, borstkanker en AIDS bij elkaar opgeteld. Mogelijke redenen voor de toename van deze gevallen van bloedvergiftiging zijn onder meer:
- de bevolking vergrijsd en een bloedvergiftiging komt vaker voor bij mensen op een hogere leeftijd,
- een toename van antibioticaresistentie, deze treedt op wanneer een antibioticum zijn vermogen heeft verloren om bacteriën te bevechten of deze te elimineren,
- een toename van het aantal mensen met ziekten die hun afweersysteem verzwakt.
Risicofactoren voor het ontwikkelen van een bloedvergiftiging
Er zijn bepaalde groepen binnen de bevolking die een verhoogd risico lopen op het ontwikkelen van een bloedvergiftiging. Zo zijn er bijvoorbeeld mensen die een hoger risico hebben op het ontwikkelen van een infectie, maar dat wil niet zeggen dat de rest van de bevolking geen sepsis zou kunnen krijgen. Mensen die een grotere kans hebben om een bloedvergiftiging te krijgen zijn namelijk:
- jonge kinderen,
- mensen op hoge leeftijd,
- mensen met een zwakker immuunsysteem, zoals personen die met HIV zijn besmet of die een chemotherapie ondergaan in verband met kanker,
- mensen die worden behandeld op de afdeling intensieve zorgen van een ziekenhuis,
- mensen die bloot worden gesteld aan zogenaamde invasieve hulpmiddelen, bijvoorbeeld wanneer er een infuus in hun aderen wordt ingebracht of wanneer ze worden beademd met behulp van een inwendige tube.
Pasgeboren baby’s en bloedvergiftiging
Er wordt gesproken van een neonatale sepsis op het ogenblik dat een baby binnen de eerste maand van diens leven een bloedinfectie krijgt. Neonatale sepsis kan worden geclassificeerd op basis van het moment dat de infectie ontstaat. Zo spreken medici van een vroege neonatale sepsis als de infectie geconstateerd wordt tijdens de geboorte, maar wanneer dit na de geboorte pas gebeurd, dan zal dit een late neonatale sepsis worden genoemd. Dit onderscheid zal een arts helpen om vast te stellen welke behandeling er in gang gezet dient te worden. Een baby met een laag geboortegewicht en te vroeg geboren (premature) baby’s zijn immers gevoeliger voor late start van sepsis omdat hun immuunsysteem nog niet voldoende is ontwikkeld. Hoewel de symptomen subtiel en niet-specifiek kunnen zijn, zijn er toch enkele symptomen waar te nemen bij een baby die zo snel mogelijk herkent dienen te worden:
- lusteloosheid,
- geen poging doen om (borst)voeding te ontvangen,
- lage lichaamstemperatuur,
- apneu (tijdelijk stoppen met ademhalen),
- koorts,
- bleke huidskleur,
- slechte huidcirculatie met koele ledematen tot gevolg,
- zwelling van de buik,
- braken,
- diarree,
- toevallen,
- bevend,
- geel zien van de huid en van het oogwit (geelzucht),
- problemen met eten.
Neonatale sepsis is nog altijd een belangrijke oorzaak van kindersterfte. Toch is de aandoening met een tijdige diagnose en de juiste behandeling volledig te genezen en hoeft de baby er geen complicaties aan over te houden. Met behulp van een goede zorg tijdens de zwangerschap en het uitvoeren van de juiste neonatale testen zal de kans op neonatale sepsis aanzienlijk afnemen.
Senioren en bloedvergiftiging
Senioren en mensen die inmiddels een hoge leeftijd hebben bereikt hebben een grotere kans op het ontwikkelen van bloedvergiftiging. Het immuunsysteem van mensen wordt immers zwakker naarmate ze ouder worden en om die reden lopen ouderen een groter risico om een bloedvergiftiging te ontwikkelen. In een studie, uit 2006, kwam naar vormen dat mensen vanaf 65 jaar bijna 70 procent van de gevallen van sepsis voor hun rekening namen.
Bovendien worden chronische ziekten, zoals diabetes, nieraandoeningen, kanker, hoge bloeddruk en HIV ook vaak aangetroffen bij mensen die te kampen hebben met een bloedvergiftiging. De meest voorkomende soorten infecties die bloedvergiftiging tot gevolg kunnen hebben bij ouderen zijn infecties van de lucht- en de urinewegen zoals een longontsteking of een urineweginfectie. Andere infecties kunnen gepaard gaan met een geïnfecteerde huid als gevolg van bijvoorbeeld drukpijn of een huidbeschadiging. Doordat dergelijke infecties wellicht niet meteen op worden gemerkt, kan verwarring of desoriëntatie een veel voorkomend symptoom zijn waarnaar gezocht dient te worden bij het vaststellen van de bron van de infectie bij ouderen.
Verspreiding van bloedvergiftiging
Een bloedvergiftiging is niet besmettelijk. Wel zijn de ziekteverwekkers die de oorspronkelijke infectie veroorzaakten, die dus uiteindelijk tot de bloedvergiftiging heeft geleid, kunnen echter wel besmettelijk zijn. De bloedvergiftiging verspreidt zich in het lichaam van een patiënt vanaf de oorspronkelijke infectiebron naar via de bloedbaan naar de andere organen in het lichaam.
De diagnose bloedvergiftiging stellen
De diagnose bloedvergiftiging kan vast worden gesteld aan de hand van de symptomen. Wanneer je typische klachten hebt, zal een arts een aantal testen uit laten voeren om tot een diagnose te komen en tevens om de ernst van de infectie te kunnen bepalen. De eerste test zal doorgaans een bloedtest zijn waarbij het bloed gecontroleerd wordt op eventuele complicaties zoals:
- infectievervulling,
- de werking van de lever,
- de werking van de nieren,
- verhoogde hoeveelheid zuurstof en elektrolyten in het bloed (de elektrolyten zijn bepalend voor de hoeveelheid vocht in het lichaam, maar zullen ook de zuurgraad van het bloed beïnvloeden).
Afhankelijk van de klachten en de resultaten van deze bloedtest, zal een arts eventueel andere testen uit laten voeren, waaronder:
- een urineonderzoek (om na te gaan of er bacteriën in de urine aanwezig zijn),
- een wondafscheidingsonderzoek (om een open wond te checken op de aanwezigheid van een infectie),
- een slijmafscheidingsonderzoek (om ziektekiemen te identificeren die verantwoordelijk zijn voor een infectie).
Indien de arts de oorzaak van een infectie niet kan bepalen aan de hand van de bovenstaande onderzoeken, dan zal hij of zij een inwendig beeldmateriaal van het lichaam willen hebben en bijvoorbeeld één of meerdere van de volgende onderzoeken uit laten voeren:
- röntgenbeelden van de longen,
- een echografie om te zien of er eventueel infecties in de appendix, de alvleesklier of de darmen te kunnen ontdekken,
- een MRI scan om infecties te achterhalen in de galblaas of de eierstokken (met een MRI kunnen immers infecties in de zachte weefsels worden geïdentificeerd.
Criteria om de ernst van bloedvergiftiging te bepalen
Er zijn twee hulpmiddelen, of beter gezegd twee reeksen met criteria, die door artsen worden gebruikt om de ernst van de aandoening vast te stellen. Een daarvan is het systemische inflammatoir respons syndroom (SIRS). Bij SIRS dien je aan twee of meer van de volgende criteria te voldoen:
- koorts van meer dan 38 graden Celsius of lager dan 36 graden Celsius,
- hartslag van meer dan 90 slagen per minuut,
- een verhoogde ademsnelheid van meer dan 20 ademhalingen per minuut,
- arteriële kooldioxidespanning (PaCO2) van minder dan 32 mm Hg
- een ongewoon aantal witte bloedcellen
Een ander hulpmiddel om de ernst van een bloedvergiftiging vast te kunnen stellen, is de snelle sequentiële beoordeling van orgaanfalen (qSOFA). Het hulpmiddel maakt gebruikt van de resultaten van de volgende drie criteria:
- lage bloeddruk,
- hoge ademhalingsfrequentie (meer dan 22 ademhalingen per minuut)
- een Glasgow comaschaal score van minder dan 15 deze schaal wordt gebruikt om het bewustzijnsniveau te bepalen).
Een positieve qSOFA wordt bepaald op het ogenblik dat er twee of meer van de bovenstaande metingen afwijken van de normale waarden. Sommige artsen geven de voorkeur aan het gebruik van qSOFA omdat deze methode, in tegenstelling tot de SIRS-criteria, geen laboratoriumonderzoeken vereist. De resultaten van één van deze beoordelingen zullen de arts helpen bij het bepalen van de zorg die noodzakelijk is om de bloedvergiftiging op een adequate manier te kunnen aanpakken en daardoor de overlevingskans zo groot mogelijk te maken.
Behandeling van een bloedvergiftiging
Een bloedvergiftiging kan snel overgaan in een septische shock, en zelfs de dood tot gevolg hebben, wanneer de klachten niet worden behandeld. Artsen gebruiken dan ook een aantal medicijnen voor de behandeling van bloedvergiftiging, onder andere:
- antibiotica, die gegeven worden via een infuus, om infecties te bestrijden,
- medicijnen om de bloeddruk te verhogen,
- insuline om de bloedsuikerspiegel te stabiliseren,
- ontstekingsremmers om de infectie op zich te verminderen,
- pijnstillende medicijnen om de pijn te verlichten.
Indien er sprake is van een ernstige sepsis dan kunnen er eveneens grote hoeveelheden vocht via een infuus in het lichaam worden gebracht en kan het nodig zijn dat de patiënt (deels) wordt beademd. Ook kan dialyse nodig zijn indien de nieren door de bloedvergiftiging aan zijn getast. Nieren helpen immers om schadelijke afvalstoffen, zouten en overtollig vocht uit het bloed te filteren. Tijdens een dialyse zal een machine deze functies echter uitvoeren. In sommige gevallen kan er bovendien een operatieve ingreep nodig zijn om de bron van een infectie aan te kunnen pakken. Dit betekent meestal dat een met pus gevuld abces wordt weggenomen of dat geïnfecteerd weefsel wordt verwijderd.
Herstel van een bloedvergiftiging
Het herstel van een bloedvergiftiging zal afhangen van de ernst van de aandoening en eventuele bestaande aandoeningen waar de patiënt al aan lijdt. Veel mensen die een bloedvergiftiging overleven zullen gelukkig volledig herstellen. Anderen zullen echter blijvende complicaties eraan overhouden. Deskundigen op dit gebied zeggen dat het wel tot 18 maanden kan duren voordat mensen die een bloedvergiftiging hebben overleefd weer de oude zijn.
Verder zal ongeveer 50 procent van de overlevenden van een bloedvergiftiging te maken heeft met het zogenaamde postsepsis syndroom (PSS). Deze aandoening kent een aantal effecten op lange termijn, zoals:
- beschadigde organen waardoor vooral ‘s nachts spier- en gewrichtspijnen kunnen voorkomen.
- Verminderde concentratie,
- Minder goed cognitief functioneren,
- Afgenomen zelfbeeld.
Ernstige gevallen van bloedvergiftiging kunnen echter fatale gevolgen hebben. Van de patiënten die geëffectueerd raken, zullen naar schatting tussen de 28 en 50 procent als gevolg van de aandoening komen te overlijden.
Voorkomen van een bloedvergiftiging
Door dingen te doen die de verspreiding van infecties kunnen voorkomen, kun je het risico op de ontwikkeling van een bloedvergiftiging verminderen. Hierbij kun je onder andere denken aan:
- Zorgen dat je vaccinaties up to date blijven: gevaccineerd worden voor griep, bij een longontsteking en andere infecties.
- Goede hygiëne ook daadwerkelijk in de praktijk brengen: regelmatig de wond op de juiste manier verzorgen en de handen grondig wassen.
- Schakel direct medische hulp in als er zich tekenen van infectie ontwikkelen: elke minuut telt namelijk wanneer het om behandeling van een bloedvergiftiging gaat. Hoe eerder je een behandeling krijgt, hoe beter je kansen zijn op een goede afloop.
Het is verder van cruciaal belang om te onthouden dat een bloedvergiftiging een medisch noodgeval is. Elke minuut zal dan ook tellen, in het bijzonder omdat de infectie zich snel door het lichaam kan verspreiden. Er is nooit één enkel symptoom dat een bloedvergiftiging aan kan duiden, maar eerder een combinatie een aantal klachten. Je dient met spoed medische hulp in te schakelen wanneer je vermoedt dat er sprake is van een bloedvergiftiging, vooral als je weet dat je al ergens in je lichaam een infectie hebt.