Longvliesontsteking symptomen, behandelingen en diagnose

Longontsteking of pneumonie is een aandoening waarbij er een infectie optreedt in één of allebei de longen. Er zijn verschillende oorzaken, maar longontsteking wordt altijd veroorzaakt door een externe ziekteverwekker, zoals een bacterie, een schimmel of een virus. Als longontsteking optreedt bij volwassenen is een bacterie (vaak een pneumokok) de meest voorkomende boosdoener. Bij longontsteking treedt er een ontsteking op in de longblaasjes (alveoli), de kleine blaasjes die zorgen dat zuurstof uit de lucht in het bloed opgenomen wordt. Omdat deze blaasjes zich bij longontsteking vullen met vloeistof of pus kan een patiënt moeite krijgen met ademhalen en in ademnood komen. We spreken van een enkele longontsteking als één long is aangetast door de infectie en  een dubbele longontsteking als allebei de longen van een patiënt ontstoken zijn.

Symptomen van longontsteking

Bij longontsteking kunnen er de volgende symptomen optreden. Ze variëren in heftigheid, afhankelijk van onder andere de ernst en oorzaak van de infectie, de leeftijd en conditie van de patiënt en  andere factoren.

• Hoesten, soms ophoesten van slijm;
• Moeite met ademen en ademnood;
• Pijn op de borst;
• Koorts en zweten;
• Cyanose – blauwe lippen, voeten en nagels (vooral bij bacteriële infecties);
• Verwarring (vooral bij bacteriële infecties);
• Piepende ademhaling (vooral bij virale infecties);
• Verlaagde lichaamstemperatuur (vooral bij ouderen);

Bij kinderen kan een longontsteking behalve de hierboven genoemde symptomen ook de volgende verschijnselen veroorzaken.

• Overgeven;
• Gebrek aan energie;
• Moeite met eten en/of drinken;
• Snel ademen (vooral bij kinderen jonger dan 5 jaar);
• Neusvleugelademen (met zichtbare beweging van de neusvleugels);

In de aanloop naar de longontsteking kan het kind al klachten hebben die soms worden aangezien voor een verkoudheid, waaronder pijn in de keel, neusverstopping, pijn in de oren en buikklachten. Het kind wil vooral plat blijven liggen en wil niet opstaan.

Het mechanisme van longontsteking

Het doel van de longen is te zorgen voor de gaswisseling. Zuurstof uit de lucht wordt via de longen opgenomen in het bloed, waarna het vervoerd wordt naar alle andere organen. CO2 wordt in de longen door het bloed afgegeven en uitgeademd. In de longen bevinden zich longblaasjes, kleine holtes die het contact vormen tussen de buitenlucht en het bloed. Lucht wordt via de mond en neus, keel, luchtpijp en bronchiën naar de longblaasjes vervoerd bij elke ademhaling. In de lucht of in de keel kunnen ook ziekteverwekkende micro-organismen zitten, bijvoorbeeld virussen of schimmelsporen. Die kunnen dan met de luchtstroom mee in de longblaasjes terecht komen. Meestal worden die door het afweersysteem van het lichaam vernietigd. In sommige gevallen kunnen ze blijven leven en zich vermenigvuldigen. Er treedt dan een ontstekingsreactie op in de long: longontsteking. Je wordt ziek en de longen vullen zich met slijm. Dit slijm komt van nature in je longen voor en wordt normaal afgevoerd, maar door de infectie is dit niet meer goed mogelijk.

Oorzaken van longontsteking

Er zijn veel verschillende ziekteverwekkers en omstandigheden die longontsteking kunnen veroorzaken. Om overzicht te bewaren delen artsen de types longontsteking in aan de hand van de soort ziekteverwekkers, de locatie waar de ziekte is opgelopen en  de methode van ziekteoverdracht.

Soorten longontsteking per ziekteverwekker

• Bacteriële longontsteking: diverse bacteriën kunnen longontsteking veroorzaken, maar de meest voorkomende soorten zijn Streptococcus pneumoniae, Chlamydophila pneumonia, Staphylococcus aureus. en Legionella pneumophila. Als deze bacteriën in de longen terecht komen kunnen ze zich vermenigvuldigen. Verreweg de grootste veroorzaker van de ziekte is de bacterie Streptococcus pneumoniae. Dit is een bacterie die normaal voorkomt in de keel van gezonde personen. Af en toe kan de bacterie in de longen een ontsteking veroorzaken. Hetzelfde geldt voor Staphylococcus aureus, die van nature in de keel voorkomt en daar normaal geen schade aanricht. Mycoplasma pneumoniae is een bijzondere soort bacterie die eigenschappen vertoont van virussen. Het is een veel voorkomende veroorzaker van longontsteking bij jonge volwassenen. Meestal is deze vorm van longontsteking niet ernstig.
• Virale longontsteking: vooral bij jonge kinderen, zieken en ouderen zijn virussen vaak de veroorzakers van een longontsteking. Gezonde volwassen hebben over het algemeen een afweersysteem dat sterk genoeg is om deze virussen te vernietigen. Virale longontsteking is over het algemeen niet ernstig en geneest sneller dan longontsteking die door een bacterie wordt veroorzaakt..
• Fungale longontsteking: schimmels kunnen longontsteking veroorzaken als hun sporen (aanwezig in de lucht) worden ingeademd door een mens. Hoe meer schimmelsporen er in een omgeving voorkomen, hoe groter de kans dat iemand daar longontsteking kan oplopen. In de longen groeien de schimmels en veroorzaken een ontstekingsreactie. Vooral ouderen en mensen met een verzwakt immuunsysteem, bijvoorbeeld door een chronische ziekte, kunnen getroffen worden door fungale longontsteking. Deze vorm van longontsteking is ongebruikelijk.
• PCP, een typische vorm van fungale longontsteking, wordt veroorzaakt door de schimmel Pneumocystis jirovecii. Deze aandoening treedt haast alleen op bij mensen met een verzwakt immuunsysteem. Het is vaak de eerste aanwijzing dat iemand lijdt aan AIDS, een conditie waarbij het immuunsysteem niet goed werkt.

Soorten longontsteking per locatie

Longontsteking valt in te delen op basis van waar de aandoening opgelopen is. Een longontsteking valt dan binnen één van deze twee categorieën.

• Hospital-acquired pneumonia (HAP) – Dit is een bacteriële longontsteking die wordt opgelopen tijdens een verblijf in een ziekenhuis, kliniek of andere medische omgeving. Er is hier een risico dat de bacterie die de ziekte veroorzaakt resistent is tegen antibiotica. Daardoor kan deze vorm van longontsteking relatief ernstig zijn.
• Community-acquired pneumonia (CAP) – Dit is elke andere sort longontsteking, één die is opgelopen buiten een ziekenhuis dus.

Soorten longontsteking per methode van ziekteoverdracht

• Aspiratiepneumonie is een vorm van bacteriële longontsteking die veroorzaakt wordt door bacteriën uit stoffen die niet in de longen thuishoren. Als iemand bijvoorbeeld braaksel, voedsel of drinken inhaleert, kunnen bacteriën uit deze stoffen in de longen terecht komen. Daar veroorzaken ze dan een infectie. Het gaat hier dan om maag- of darmbacteriën die door het braken in de longen belanden. Aspiratiepneumonie komt vaak voor bij mensen die slecht kunnen slikken door ziekte of ouderdom.
• Ventilator-geassocieerde pneumonie (VAP) is een specifieke vorm van longontsteking die op kan treden bij patiënten die kunstmatig beademd worden. Deze aandoening kan door alle mogelijke ziekteverwekkers die longontsteking veroorzaken ontstaan. Omdat patiënten die deze vorm van longontsteking oplopen vaak al ernstig ziek zijn en  vaak verdovende medicijnen toegediend hebben gekregen, kan de aandoening snel verergeren zonder dat de symptomen worden opgemerkt.

Diagnose van longontsteking

Om tot de diagnose longontsteking te komen moeten een aantal testen worden afgenomen. De huisarts zal eerst een anamnese uitvoeren, waarin hij de patiënt vraagt naar diens klachten, symptomen en medische geschiedenis. Hij voert een onderzoek uit, onder andere met behulp van een stethoscoop. Hiermee luistert hij naar de longen. Bij longontsteking kan hij dan een soort gebubbel waarnemen, afkomstig van de uiteenspattende belletjes slijm die zich typisch vormen bij longontsteking.

Als het vermoeden van longontsteking bestaat, zal de dokter een röntgenfoto aanvragen. Een röntgenfoto en een lichamelijk onderzoek zijn in principe voldoende om de diagnose longontsteking te kunnen stellen. Maar over het algemeen zal de arts meer tests aanvragen. Een reden daarvoor is omdat hij wil weten of er complicaties zijn opgetreden en  wat de kans is dat dat nog zal gebeuren. Om daar zicht op te krijgen kunnen één of meer van de volgende onderzoeken worden uitgevoerd.

• Sputum is een mengsel van slijm en speeksel dat doorgaans wordt opgehoest als er sprake is van een longaandoening. Sputum bevat een aantal stoffen waaruit nuttige informatie kan worden afgelezen. De kleur, geur en hoeveelheid sputum geven een indicatie van de oorzaak van de klachten. Meestal wordt er sputum zo dicht mogelijk bij de longen afgenomen.
• Bloedoximetrie is een test die de hoeveelheid zuurstof in het bloed kan bepalen. Over het algemeen wordt er een clip met een sensor op een vinger geplaatst.
• Bloedtesten kunnen de diagnose van longontsteking bevestigen.
• Een urinetest kan de aanwezigheid van bepaalde bacteriën die longontsteking veroorzaken bevestigen, bijvoorbeeld pneumokokken.
• Een vloeistofbiopt. Als de arts vermoedt dat er vloeistof in de borstholte zit, dan kan er met een holle naald een kleine hoeveelheid van deze vloeistof worden ingenomen. De naald wordt via de borst naar binnen gebracht. Het weggenomen vocht kan een indicatie geven over de oorzaak van de klachten.
• Dit is een endoscopie, een vorm van een inwendig kijkonderzoek. Er wordt een dunne, flexibele buis met daarop een camera gemonteerd via je mond of neus in je longen gebracht. Meestal krijg je vooraf een verdovende spray, zodat het inbrengen van de buis niet oncomfortabel is. Met behulp van de camera kan de arts in de longen kijken en zien hoe ernstig de infectie is en later of een behandeling goed aanslaat.

Classificatie van de ernst van longontsteking

De gangbare manier voor een arts om aan te geven wat de ernst is van een infectie is de zogenaamde pneumonie severity index (PSI),ook wel PORT Score genoemd. Met deze index kan worden bepaald en gecommuniceerd wat het risico is op ernstige ziekte en overlijden bij een geval van longontsteking. Ook is deze score een gereedschap om te besluiten of een patiënt al dan niet in het ziekenhuis moeten worden opgenomen. Deze test is geijkt met een grote groep patiënten, maar geldt tot nu toe alleen voor gevallen community acquired pneumonia. Om een PSI-score te verkrijgen worden een aantal eigenschappen van de patiënt gebruikt om risico’s samenhangend met longontsteking te bepalen. Elke aangevinkte eigenschap verhoogt of verlaagt de totale score. Het gaat dan om eigenschappen zoals een bepaalde leeftijd, een bepaalde hartslag, bloeddruk of ademhalingsfrequentie, comorbiditeit (ziekten die het verloop van longontsteking kunnen beïnvloeden of vice versa) en resultaten uit onderzoek (bijvoorbeeld bloed- en urinewaarden). Uiteindelijk kunnen deze scores opgeteld worden en geven dan de PSI-score voor deze patient weer. Afhankelijk van de PSI-score kan het ziektegeval worden ingedeeld in vijf categorieën met corresponderende behandelmethoden:

• Categorie I en II bevatten patiënten die orale antibiotica kunnen krijgen voorgeschreven en naar huis kunnen worden gestuurd;
• Categorie III bestaat uit patiënten die of naar huis kunnen worden gestuurd met antibiotica, of voor een korte opname en monitoring in het ziekenhuis in aanmerking komen;
• Categorie IV en V bevat patiënten die naar het ziekenhuis moeten worden gestuurd en daar behandeling moeten ondergaan.

Behandeling van longontsteking (thuis)

Aangezien longontsteking veel verschillende oorzaken kan hebben zijn er veel behandelmethoden. Elk daarvan is toegesneden op het behandelen van de specifieke oorzaak van een geval van longontsteking. Ook hangt de juiste behandeling af van de ernst van de longontsteking en de gezondheidstoestand van de patiënt.

• Bacteriële longontsteking wordt behandeld met orale antibiotica.
• Virale longontsteking wordt behandeld met antivirale medicijnen.
• Fungale longontsteking wordt behandeld met schimmeldodende middelen.
• Om pijn en ongemak te bestrijden kunnen er verschillende medicijnen worden voorgeschreven, zoals aspirine, ibuprofen en paracetamol.
• Het gebruik van hoestmiddel wordt soms wel en soms niet aangeraden. Hoestmiddel vermindert het ongemak van hoest bij longontsteking. Aan de andere kant helpt hoesten ook om vloeistof en slijm uit de longblaasjes en longen te verwijderen, waardoor de patiënt beter kan ademen.
• Zelf kan je de genezing versnellen op een paar manieren. Zorg dat je voldoende drinkt. Neem bedrust of voldoende rust. Neem de tijd om uit te zieken en ga niet te vroeg terug naar school of naar je werk, ook om te voorkomen dat je anderen besmet. Neem altijd je medicatie zoals voorgeschreven en stop daar niet mee als het beter lijkt te gaan.

Behandeling van longontsteking (ziekenhuis)

Als de symptomen van een longontsteking ernstig zijn, als je gezondheid slecht is, of als de oorspronkelijke behandeling met medicijnen niet aanslaat, dan kan de arts besluiten om je op te laten nemen in het ziekenhuis. Daar kunnen geavanceerde behandelmethoden worden ingezet en  kunnen de dokteren in de gaten houden hoe het gaat met je ademhaling, hartslag en lichaamstemperatuur. In een ziekenhuis kunnen de volgende behandelingen worden toegepast. Intraveneuze antibiotica. Je krijgt een infuus of injecties met antibiotica. Zo komt dit bacteriebestrijdende medicijn rechtstreeks in je bloedsomloop terecht.

Ademhalingstherapie. Deze behandelingen zijn bedoeld om te zorgen dat je goed blijft ademhalen. Een dokter kan ademhalingsoefeningen met je uitvoeren, waardoor het makkelijker is om lucht te krijgen. Er kan met hetzelfde doel ook vocht worden weggenomen uit je borstholte. Als je grote moeilijkheden met ademhalen hebt, kan de arts besluiten om je (tijdelijk) aan een beademingsapparaat te leggen. 

Prognose

Verreweg de meeste patiënten reageren goed op de gangbare behandelingen voor longontsteking en herstellen volledig. Bij sommige patiënten treden er echter complicaties op. De aandoening kan ook bestaande chronische ziekten verergeren. Als je gezondheid al slecht is, dan kan het optreden van longontsteking potentieel levensgevaarlijk zijn. De prognose hangt af van je gezondheid, het type longontsteking dat je hebt en de ernst van de infectie.

Genezing

De meeste mensen herstellen binnen een aantal dagen tot een week volledig van longontsteking. Andere patiënten herstellen langzamer. Sommige patiënten kunnen zich een tijdlang erg moe voelen na de genezing.

Effect op chronische ziekten

Longontsteking kan tot gevolg hebben dat bestaande chronische ziekten verergerd worden. Dat geldt onder andere voor longemfyseem en congestief hartfalen. Sommige patiënten hebben door het optreden van longontsteking een verhoogde kans op een hartaanval.

Complicaties

Longontsteking kan complicaties veroorzaken. Meestal treden die op bij mensen met een slechte gezondheid, een verzwakt immuunsysteem of lijders aan chronische aandoeningen zoals diabetes. De volgende complicaties kunnen optreden.

• Bacteriëmie. Bij een bacteriële longontsteking kunnen bacteriën zich uit de longen via de bloedsomloop verspreiden door het lichaam. Dat kan gevolgen hebben zoals een gevaarlijk lage bloeddruk, septische schock en in sommige gevallen orgaanfalen.
• Ernstige ademnood. Als de longblaasjes gevuld zijn met grote hoeveelheden slijm kan een patiënt problemen hebben om voldoende zuurstof binnen te krijgen. In dat geval wordt hij meestal aan beademingapparatuur gelegd.
• Dit zijn holtes in de longen die pus bevatten. Het abces drukt de long in elkaar en maakt het daardoor voor een patiënt (nog) moeilijker om te ademen.
• Dit is een ontsteking van de longvliezen, de vliezen aan de buitenkant van de longen die deze organen omhullen en van de borstholte scheiden.
• Acute respiratory distress syndrome(ARDS) is een ernstige complicatie veroorzaakt door longontsteking. Er ontstaat een heftige ontstekingsreactie in de longen, waarbij het longweefsel geïnfiltreerd wordt door eiwitten, ontstekingscellen en vocht. Hierdoor ontstaat een tekort aan zuurstof in het bloed (hypoxemie). ARDS is een medisch noodgeval.
• Empyeem door pleurale effusie. Er kan bij ernstige gevallen van longontsteking vocht vanuit de longvliezen in de borstholte lekken. Als dit vocht gaat ontsteken, is er sprake van een empyeem, oftewel een opbouw van pus in de borstholte. Meestal moeten het vocht en het pus verwijderd worden met een naald of met een drain.
• Het komt zelden voor dat iemand overlijdt aan longontsteking, zeker vergeleken met vroeger. Toch is dit bij patiënten met een heel zwakke gezondheid nog steeds een risico. In Nederland overlijden per jaar ongeveer 5500 mensen aan de gevolgen van een longontsteking.

Wie loopt extra risico op longontsteking?

Iedereen kan in principe longontsteking oplopen. Extra kwetsbare groepen zijn:

• Jonge kinderen (jonger dan 2 jaar);
• Ouderen (ouder dan 65 jaar);
• Mensen met een verzwakt immuunsysteem, bijvoorbeeld door het gebruik van bepaalde medicijnen (steroïden, chemotherapie) of bepaalde ziekten (zoals AIDS);
• Mensen die roken, bepaalde drugs gebruiken of zware alcoholgebruikers zijn;
• Mensen met bepaalde chronische (long)ziektes, waaronder astma, cystic fibrosis, diabetes of hartfalen.

Hoe voorkom je longontsteking?

Het is in veel gevallen mogelijk een  longontsteking te voorkomen, met een vaccin of door zelf voorzorgsmaatregelen te nemen.

Vaccins

Er zijn twee soorten vaccins tegen longontsteking: Prevnar 13 en Pneumovax 23.. Allebei zijn ze gericht tegen bacteriële longontsteking, de meest voorkomende variant. Het virus bestrijdt specifiek pneumokokken,  veel voorkomende ziekteverwekkers.

Prevnar 13 is vooral bedoeld voor hele jonge kinderen en voor ouderen, terwijl Pneumovax 23 vooral gebruikt wordt om volwassenen te vaccineren. Maar er zijn uitzonderingen. Een arts kan beslissen welke van de twee vaccins jouw geval het beste resultaat oplevert.

Omdat longontsteking vaak een complicatie is van de griep, kan het laten vaccineren tegen het griepvirus indirect longontsteking voorkomen.

Eigen maatregelen

• Roken maakt je vatbaarder voor veel verschillende infecties van de luchtwegen en specifiek voor longontsteking. Stoppen met roken kan helpen om longontsteking te voorkomen.
• Regelmatig je handen met water en zeep wassen voorkomt dat je de infectie oppikt van een persoon met longontsteking.
• Als je ziek bent, zorg er fan voor dat je bij het hoesten en niezen je mond bedekt met je handen of met een tissue. Gooi gebruikte tissues direct in een afvalbak. Zo voorkom je dat je anderen besmet.
• Een gezonde levensstijl kan helpen om longontsteking te voorkomen. Daarbij hoort een gebalanceerd dieet, voldoende beweging en voldoende slaap.

Longontsteking is besmettelijk

Longontsteking wordt veroorzaakt door levende micro-organismen (bacteriën, virussen en schimmels) die van de ene op de andere persoon kunnen worden overgedragen. Als dat gebeurt kan de besmette persoon ook ziek worden. Als je bijvoorbeeld hoest of kucht, of een deurknop aanraakt, kunnen de micro-organismen via deze weg aan andere worden overgedragen.

Longontsteking vroeger en nu

Longontsteking heeft een lange reputatie als een zeer gevaarlijke ziekte. Dat komt omdat de aandoening voor de opkomst van antibiotica vaak tot de dood leidde bij ouderen en zieken. In 1918 nog was het de meest voorkomende doodsoorzaak in de westerse wereld (vóór tuberculose). Sir William Osler, één van de grondleggers van de moderne medische wetenschap, omschreef de ziekte toen als “the captain of the men of death”. Ook werd de ziekte wel “de vriend van de oude mens” genoemd, omdat veel ouderen met een verzwakte gezondheid uiteindelijk overleden door het optreden van longontsteking. Bovendien is overlijden aan longontsteking vaak een relatief snelle en pijnloze dood.

Sinds die tijd is de prognose voor longontsteking zeer veel beter geworden. Door de opkomst van antibiotica, intensive care afdelingen in ziekenhuizen en moderne chirurgie is het aantal gevallen van dodelijke afloop bij longontsteking gekelderd. Sinds de vaccinatie van zowel kinderen als volwassen tegen longontsteking is de kans op een goede uitkomst van de ziekte alleen maar toegenomen. Toch blijft longontsteking een vervelende ziekte, met potentieel nare complicaties, waarbij altijd medische hulp moet worden gezocht.