Een cyste is een blaasje of zakje in je lichaam dat gevuld is met vocht, talg, lucht, harde materie of andere substanties. Cystes kunnen zich spontaan in je lichaam ontwikkelen. Er zijn veel verschillende soorten cystes, en in bijna elk lichaamsdeel kan een cyste voorkomen. In dit artikel leggen we uit welke soorten cystes er bestaan, wat de symptomen ervan zijn, en hoe verwijderd of behandeld kunnen worden.
Wat is een cyste?
Een cyste (je zeg “kieste”) is een abnormaal groeisel in het lichaam. Een cyste is omsloten door epitheel, een soort dekweefsel dat ook verschillende organen en lichaamsholtes bekleed. In de cyste zit een vloeistof, semi-vaste of vaste stof, of lucht. De inhoud van een cyste hangt af van de soort cyste en de locatie ervan. Omdat cystes een membraan hebben waar water wel in, maar niet uit kan (semipermeabel membraan) kan de cyste steeds groter worden.
Waarom vormt je lichaam cystes?
Cystes kunnen zich om meerdere redenen ontwikkelen. Een cyste kan ontstaan na een infectie, het binnendringen van een voorwerp, of een ontsteking. Je lichaam vormt zich dan om de ontsteking of voorwerp heen een beschermende weefselzak. Zo kan de inhoud van de zak, die potentieel schadelijk is, niet in aanraking komen met de rest van je lichaam. Maar een cyste kan ook ontstaan als een klier in je lichaam geblokkeerd raakt. Het product van die klier (talg, slijm, vloeistof) kan dan niet naar buiten stromen en zorgt voor een zwelling.
Soorten cystes
Er zijn honderden verschillende soorten cystes, elk met hun eigen symptomen en locatie in het lichaam. Hier bespreken een aantal veel voorkomende cystes, hoe je ze herkent en of ze risico’s met zich meebrengen.
Ganglioncyste
Een bultje gevuld met vloeistof dat spontaan kan ontstaan of na een verwonding of blessure door overmatig gebruik van het lichaamsdeel.
- Locatie: De bewegende delen van het lichaam: pezen en gewrichten, vooral die in de handen, polsen, voeten en enkels.
- Symptomen: Rond, gevuld met vloeistof (makkelijk te bewegen).
- Risico: Een ganglioncyste is onschuldig en komt vaak voor. Deze cyste geeft zelden problemen, tenzij hij groeit en op andere weefsels druk gaat uitoefenen.
Epidermale cyste
Dit zijn kleine, langzaam groeiende cystes die net onder de huid groeien. Epidermale cystes worden veroorzaakt door de opbouw van keratine (het materiaal waaruit nagels en de opperhuid gemaakt is) onder de huid.
- Symptomen: Ze komen vooral voor op het gezicht, het hoofd en de nek, en op de rug en op de genitaliën.
- Uiterlijk: Kleine, huidkleurige, gele of lichtbruine bultjes.
- Risico:Epidermale cystes zijn goedaardig. Ze kunnen ontstoken raken. Dan gaan ze pijn doen en kunnen Een arts kan de ontsteking dan stoppen en/of de cyste weghalen. Als deze cystes in het gezicht voorkomen en groeien kunnen ze cosmetisch ongemak opleveren.
Borstcyste
Een borstcyste komt vooral voor in de borsten van vrouwen.
- Locatie: In de vrouwenborst.
- Symptomen: Een goed voelbaar bultje of gezwelletje dat niet pijnlijk is bij het aanraken.
- Risico: Vrouwen schrikken vaak als ze een bultje in hun borst ontdekken. Meestal is een nieuw bultje goedaardig, zoals in het geval van een borstcyste. Aan vrouwen wordt aangeraden om regelmatig hun borsten te controleren om te voelen of er ergens een bultje ontstaan is. Een bultje in je borsten is altijd reden om contact op te nemen met je arts, net als een bloedende tepel, een afwijking in de vorm van je borst, als een bultje groter wordt of verandert, of als je tepel van binnen naar buiten of vice versa gaat staan.
Haarnestcyste of pilonidale cyste
Een haarnestcyste is een veel voorkomende huidaandoening die vooral voorkomt bij mensen met een zittend beroep. Het is een holte die veroorzaakt wordt door haren die de huid ingroeien. Deze holte kan gaan ontsteken en vult zich dan met pus.
- Locatie: Haarnestcystes worden vooral bovenaan de bilspleet gevormd, waar de druk van het zitten ertoe leidt dat er haren de huid ingroeien.
- Symptomen: In eerste instantie een kort tunneltje of gaatje. Als de cyste geïnfecteerd raakt wordt huid rood en pijnlijk, kan de cyste opzwellen en gaan bloeden, en kan er een vieze geur ontstaan.
- Risico:Het risico op complicaties (vorming van abcessen en fistels) is aanwezig door de ontsteking. Bovendien is de cyste pijnlijk. Een dokter kan de cyste onder verdoving verwijderen, waarna de huid een aantal weken moet genezen. Het ontharen van de onderrug en bilspleet met ontharingscrème kan deze cystes voorkomen.
Cyste van Baker
Een vrij grote zwelling die vaak veroorzaakt wordt door een verwonding van het kraakbeen, artritis, of een ontsteking.
- Locatie: Een cyste van Baker komt bijna altijd aan de achterkant van de knie voor.
- Symptomen: Door de druk van de zwelling treedt er pijn en problemen met het strekken van de knie op.
- Risico: De zwelling gaat meestal vanzelf weer weg. Behandeling is alleen nodig als dat niet gebeurt.
Chalazia
Een chalazia is een klein bultje of zwelling op het ooglid. Deze cyste ontstaan door de blokkade van een oliekliertje op het ooglid, en heeft overeenkomsten met een puistje. Soms is de chalazia het resultaat van een ontsteking in het verstopte kliertje.
- Locatie: Op het ooglid.
- Symptomen: Roodheid, zwelling, soms met een zichtbare gele inhoud in de cyste, en pijn als de chalazia ontstoken raakt.
- Risico: Een chalazia is oncomfortabel en kan lichte oogklachten veroorzaken, zoals pijn en slecht zicht door de druk op de oogbol. Deze klachten verdwijnen als de cyste verdwijnt. Dat proces kan versneld worden door warme kompressen tegen het ooglid te houden.
Cystische acne
Acne vulgaris, puistjes bij (vooral) jongeren en volwassen, kan in verschillende gradaties optreden. De ernstigste vorm van acne is cystische acne, waarbij talgkiertjes niet naar buiten toe openen, maar onder de huid openbarsten. Dan kunnen er ontstoken puistjes onder de huid ontstaan. Het gevolg is het ontstaan van onderhuidse cysten.
- Locatie: Het gezicht, de nek, de rug en borst, en soms de armen.
- Symptomen: Harde onderhuidse cysten, die aan de oppervlakte zichtbaar zijn er de huid erboven rood laten verkleuren. Deze cysten zijn pijnlijk.
- Risico: De cysten die bij cystische acne optreden veroorzaken vaak littekens als ze later alsnog openen. Deze aandoening kan een forse impact hebben op iemands zelfvertrouwen, en tot sociale terugtrekking en depressie leiden.
Talgkliercyste of atheroomcyste
Een zeer langzaam groeiende opbouw van talg. Deze cyste kan ontstaan als een haarzakje verstopt raakt met talg, dode huidcellen, bacteriën en ander materiaal. Normaal vormt dat een puistje, zoals bij acne. Als het haarzakje afgesloten blijft voor de buitenlucht, wordt het talg ingekapseld door epitheel en vormt een cyste.
- Locatie: Meestal op het gezicht, de nek of de borst.
- Uiterlijk: Een ronde zwelling, soms met een gelige tint (de talg), en soms met een puntje in het midden (het oorspronkelijke haarzakje).
- Risico: Als de cyste erg groot wordt kan deze op een zenuw of weefsel drukken en daardoor pijn veroorzaken. Ook kan de cyste cosmetisch ongemak veroorzaken.
Trichilemmale cyste (pilar cyst)
Deze cyste is verwant aan de talgkliercyste. Hij ontstaat omdat er eiwitten worden afgezet in een talgklier. Dat kan een gladde, keiharde vaste massa veroorzaken, die enigszins op de parel van een oester kan lijken.
- Locatie: De trichilemmale cyste wordt voornamelijk op het behaarde deel van het hoofd aangetroffen.
- Symptomen: Een ronde, pijnloze knobbel onder de huid die langzaam groeit.
- Risico: Deze cyste ontsteekt bijna nooit en is niet schadelijk voor de gezondheid. Als hij last veroorzaakt kan een dermatoloog hem verwijderen.
Mucocele (slijmcyste)
Een blokkade van een speeksel-of slijmklier, waarna deze zich vult met slijm en opzwelt. Mucoceles ontstaan vaak na een verwonding in de lip, bijvoorbeeld door een lippiercing of het bijten op de lip.
- Locatie: In de mond, in de onderlip en in de neusbijholte.
- Symptomen: Deze cyste ontwikkelt zich als een kleine, zachte cyste met vloeibare inhoud. De kleur varieert van roze tot blauw.
- Risico: Een mucocele veroorzaakt vaak pijn in de gevoelige lippen en kan dan chirurgisch verwijderd worden.
Laterale halscyste of branchiale cyste
Deze cyste ontwikkelt zich na de geboorte van een kind en is een gevolg van een geboorteafwijking.
- Locatie: Bij een kind ontwikkelt zich op de nek of onder het sleutelbeen een cyste.
- Symptomen: Een massa of klompje weefsel op de nek, de schouder of onder het sleutelbeen van een kind. Het formaat van deze cystes varieert sterk. Soms druppelt er vloeistof uit de cyste. De cyste kan ook opzwellen en pijnlijk aanvoelen.
- Risico: Vaak is deze cyste onschuldig, maar hij kan pijn veroorzaken en kan zich in zeldzame gevallen ontwikkelen tot kanker.
Eierstokcyste
Veel vrouwen hebben eierstokcystes. Deze cystes groeien van nature in de eierstokken en kunnen pijnlijk zijn of geen symptomen opleveren.
- Locatie: In de eierstokken.
- Symptomen:. Een eierstokcyste is een blaas gevuld met vloeistof. Als ze problemen veroorzaken krijg je vaak een vol of opgeblazen gevoel in je buik, pijn in de onderrug en de dijen, pijn bij de ontlasting, pijn in het onderlichaam voor of tijdens de menstruatie en bij het vrijen. Ook misselijkheid, braken en gevoelige borsten zijn mogelijke symptomen.
- Risico: Cystes zijn zelden een teken van eierstokkanker. Omdat de eierstokken moeilijk bereikbaar zijn worden deze cystes zelden behandeld. Paracetamol en Ibuprofen kunnen de pijn verlichten. Om het ontstaan van nieuwe cystes te voorkomen, helpt het om anticonceptiemiddelen te gebruiken.
Inwendige cystes: Er zijn behalve de eierstokcyste verschillende andere cystes die diep binnenin het lichaam voorkomen. Die kan je niet zien, maar ze kunnen wel symptomen en pijn veroorzaken. Polycystische nierziekte (PKD) kan bijvoorbeeld de nierfunctie verminderen.
Zijn cystes kwaadaardig en moeten ze behandeld worden?
Verreweg de meeste cystes zijn goedaardig en ontwikkelen zich niet tot kanker. Omdat een cyste meestal goedaardig is, hoeft hij vaak niet verwijderd te worden. De huisarts kan beoordelen of behandeling nodig is en wat de behandelopties zijn. Dat hangt af van de volgende factoren:
- Het soort cyste;
- De locatie van de cyste op het lichaam;
- Of de cyste pijn of irritatie veroorzaakt of cosmetisch storend is;
- Of hij de werking van een zenuw, bloedvat of orgaan negatief beïnvloedt;
- Of de cyste geïnfecteerd is of een groot risico op (gevaarlijke) infectie met zich meebrengt.
Wanneer naar de dokter?
Als een cyste je last oplevert kan je naar de huisarts gaan. Maak een afspraak als een cyste erg pijnlijk wordt of rood verkleurt. Dat kan een teken zijn dat de cyste in je lichaam gebarsten is of ontstoken is geraakt. Een arts kan ook bij een cyste die geen probleem oplevert kijken wat het risico op complicaties is. Soms zal hij een biopt van de cyste nemen. Dan neemt hij met een lange naald wat weefsel uit de cyste weg, om te kijken of er sprake is van een problematische groei, zoals kanker.
Behandeling
Cystes gaan, afhankelijk van de soort en de locatie, vaak op termijn vanzelf weg. Thuis kan je cystes bedekken met een warm kompres. Probeer nooit een cyste te openen of leeg te drukken. De inhoud van de cyste kan in je lichaam terecht komen en voor ontstekingen zorgen.
Een arts kan de cyste in samenspraak met jou behandelen of verwijderen. Dat kan als volgt:
- Een arts kan de inhoud van de cyste verwijderen met een naald, vooral als het een cyste gevuld met vloeistof betreft.
- Ook kan hij een injectie met corticosteroïden geven, waardoor een ontstoken cyste tot rust komt.
- Ten slotte kan hij de cyste operatief verwijderen. Dat is vaak de behandeling die wordt toegepast als een cyste zich weer vult nadat hij met een naald is leeggehaald. Meestal levert dat een litteken op op de plek waar de cyste zat. Ook bij een cyste die zich diep in je lichaam bevindt is een operatie vaak de enige mogelijkheid voor behandeling.
- Een cyste die zich ontwikkelt (heeft) tot kanker vraagt om een gespecialiseerde behandeling door een oncoloog. Het soort behandeling en de prognose ervan hangt af van de soort kanker en hoe ver die gevorderd is.
