Hartaanval symptomen, oorzaken en hoe te voorkomen?

Een hartaanval (of een hartinfarct) is een zeer ernstige aandoening waarbij een gedeelte van de hartspier afsterft, in de regel omdat de toevoer van bloed onderbroken wordt. In een typisch geval zal een hartaanval optreden op het moment dat een deel van de aanwezige atherosclerotische plaques in een kransslagader (een slagader die bloed levert aan de hartspier) losraakt waardoor er een acute blokkade in de betreffende slagader ontstaat.

Een hartaanval kan uiteenlopende nare gevolgen hebben

Een hartaanval zal gewoonlijk (maar niet in alle gevallen) significante acute symptomen met zich meebrengen, vooral pijn op de borst, kortademigheid (dyspnoe) of een gevoel van naderend onheil worden vaak genoemd. Op het ogenblik dat de beschadiging van de hartspier ernstig genoeg is, dan kan er hartfalen ontstaan, hetzij acuut tijdens de hartaanval zelf, hetzij later. Een hartaanval veroorzaakt dikwijls een elektrische instabiliteit in het hart, wat kan leiden tot een plotseling overlijden als gevolg van kamerfibrilleren (ventrikelfibrilleren).

In het beste geval, wat veel waarschijnlijker is wanneer je snel reageert zodra je te maken krijgt met de symptomen van een hartaanval, en de medici het probleem direct herkennen en op tijd de juiste behandeling in gang zetten, dan is een hartaanval een enorme wake-up call. Het is namelijk een teken dat je een chronische ziekte (coronaire hartziekte) hebt die al een zekere schade aan je hart aan heeft gericht en waarschijnlijk nog meer schade aan zal gaan richten wanneer je niet de juiste acties gaat ondernemen. In een scenario dat al niet optimaal is, kan een hartaanval aanzienlijke invaliditeit en vroegtijdig overlijden tot gevolg hebben. Maar ongeacht in welk geval, een hartinfarct zal altijd een aangrijpende gebeurtenis zijn in iemands leven.

Wanneer je een hartaanval heeft gehad of op het ogenblik dat je risico om een ​​hartaanval te krijgen is verhoogd, dan is er nog een heleboel meer dat je dient te weten. Door de oorzaken, symptomen, preventieve maatregelen en behandeling van hartaanvallen beter te begrijpen, maar ook door nauw samen te werken met je arts, kun je je kansop een ​​lang leven in goede gezondheid aanzienlijk vergoten.

Wat zijn de oorzaken van een hartaanval?

Op de eerste plaats dien je de vorming van plaque in de slagaders eens aandachtig te bestuderen. Dit kan immers leiden tot een hartaanval. Sterker nog in de meeste gevallen wordt een hartaanval veroorzaakt door een acute scheuring van plaque in een kransslagader. De plaqueruptuur (zoals dit in de medische wereld ook wel wordt genoemd) triggert het stollingsmechanisme in de ader en vormt een bloedstolsel. Het bloedstolsel blokkeert vervolgens op zijn beurt de slagader in een bepaalde mate. Wanneer de acute blokkade ernstig genoeg is, zal het door de aangedane slagader gevoede deel van hartspier af gaan sterven en zal er een hartaanval optreden.

De vraag waarom plaques scheuren en welke plaques dit het meest waarschijnlijk zullen doen, is een gebied waar nog actief medisch onderzoek naar wordt gedaan. Ondanks dat er soms een deel van de plaque af zal scheuren na een of andere “triggerende”-gebeurtenis (zoals blootstelling aan ernstige lichamelijke- of emotionele stress), zal er vaker een plaqueruptuur ontstaan zonder dat daar een duidelijke reden voor aan kan worden gewezen, dit is echter vrij sporadisch en zonder enige identificeerbare triggers.

Bovendien is het helemaal nog niet duidelijk waarom de grotere stukken plaques waar artsen zich zorgen over maken (de soort die wordt waargenomen bij de uitvoering van een hartkatheterisatie als zijnde “significante blokkades”) meer vatbaar zijn voor afscheuring dan de kleinere, veel meer onschuldig ogende plaques. Het is een feit dat iedereen die aan coronaire hartziekte lijdt, dient te worden gezien als iemand die een groter risico loopt op de ontwikkeling van een hartaanval, ongeacht of de plaques zijn aangemerkt als ‘significant’, en dienovereenkomstig dienen te worden behandeld.

‘Soorten’ hartaanvallen

De afgescheurde plaque in een kransslagader kan in de praktijk voor minimaal drie verschillende klinische situaties zorgen, die allemaal samen onder de noemer acuut coronair syndroom of ACS samen kunnen worden gebracht. Symptomen waar alle drie de soorten ACS mee gepaard gaan lijken echter sterk op elkaar en alle drie worden de aandoeningen als medische spoedgevallen gezien. Echter, maar twee van hen worden als een hartaanval betiteld.

De eerste vorm van ACS wordt onstabiele angina genoemd. Bij onstabiele angina is het bloedstolsel als gevolg van de afscheuring van plaque niet groot genoeg (of blijft deze niet lang genoeg aanhouden) om permanente schade aan de hartspier te veroorzaken. Om die reden is er bij onstabiele angina dus geen sprake van een hartaanval. Zonder een drastische behandeling zal onstabiele angina echter in de nabije toekomst vaak wel worden gevolgd door een hartaanval.

De volgende soort ACS wordt ST-elevatie-myocardiaal infarct (STEMI) genoemd. Deze naam heeft te maken met het feit dat het gedeelte dat “ST-segment” wordt genoemd bij een elektrocardiogram (ECG) in dit geval, de meest ernstige vorm van ACS verhoogd lijkt. Met een STEMI is het bloedstolsel omvangrijk en ernstig van aard, zodat een groot deel van de hartspier die door de beschadigde slagader van bloed wordt voorzien, af zal sterven wanneer er geen snelle behandeling in gang wordt gezet.

De derde soort ACS is een niet-ST-segment-elevatie-myocardiaal infarct (NSTEMI), die kan worden gezien als een aandoening die een tussenvorm vormt tussen onstabiele angina en STEMI. In dit geval is de blokkering van de kransslagader slechts gedeeltelijk, maar nog wel altijd omvangrijk genoeg om ten minste enige schade aan de hartspier met zich mee te brengen.

Zowel STEMI als NSTEMI zullen, zonder het in gang zetten van een adequate behandeling, permanente schade aan de hartspier tot gevolg hebben, dus om die reden zullen allebei de soorten ACS als een hartaanval worden beschouwd. Het is van groot belang voor een arts om onderscheid te maken tussen deze twee soorten hartaanvallen, omdat de acute behandeling uiteen kan lopen.

Symptomen van een hartaanval

Het klassieke symptoom van een hartaanval is pijn op de borst, die uit kan stralen naar de kaak of arm, en dit kan gepaard gaan met zweten en een gevoel van intense angst of een naderend onheil.

Een heleboel mensen die te maken krijgen met een hartaanval hebben echter geen last van deze klassieke symptomen. Ze hebben dan bijvoorbeeld helemaal geen pijn op de borst of een uitstralende pijn. Ze zullen hun symptomen vaak eerder beschrijven als een soort druk, of een vaag onaangenaam gevoel dat ze niet direct kunnen plaatsen. De symptomen hoeven zich bovendien niet te lokaliseren op de borst, maar kunnen zich ook manifesteren op de rug, de schouders, de nek, de armen of de maag.

Mensen die te maken hebben met een acuut hartinfarct kunnen last krijgen van acute misselijkheid of braken, maar even goed kortademigheid zijn of het gevoel hebben dat beschreven wordt als een vorm van “zuurbranden” en verder geen andere symptomen ervaren.

Al te vaak zijn de symptomen van een hartaanval van zodanige aard dat ze relatief eenvoudig opzij kunnen worden gezet. Het is niet moeilijk om te besluiten om gewoon even af te wachten om te zien of de klachten vanzelf weer verdwijnen. En vaak is dat ook werkelijk het geval. Deze mensen zijn echter de personen die later gediagnosticeerd zullen worden, als ze uiteindelijk toch bij een arts terechtkomen, omdat ze een zogeheten “stil hartaanval” hebben gehad.

Het probleem is dat alle hartaanvallen, zelfs de stille varianten, permanente schade aan de hartspier tot gevolg hebben, vaak voldoende schade aanrichten om een beperking te veroorzaken of de levensverwachting aanzienlijk te verkorten. Om de schade te beperken, is het cruciaal om te herkennen wanneer er een hartaanval aan de gang is en direct medische hulp in te schakelen op het ogenblik dat de hartspier nog steeds te redden zal zijn.

Gevolgen van een hartaanval

Directe gevolgen

Behalve de manifestatie van de symptomen waar we hierboven over hebben gesproken, kan een acute hartaanval ernstiger problemen met zich meebrengen. Wanneer het deel van de hartspier, dat aan wordt getast door de geblokkeerde kransslagader, voldoende groot is, dan kan een persoon met een hartaanval te maken krijgen met acuut hartfalen. Dit hartfalen kan ernstige kortademigheid, een lage bloeddruk, duizeligheid of syncope (flauwvallen) en orgaanfalen van meerdere organen tot gevolg hebben. Behalve wanneer de bloedstroom naar het aangedane deel van de hartspier weer erg snel kan worden hersteld, zal deze vorm van acuut hartfalen vaak een fatale afloop hebben.

Bovendien kan tijdens een acute hartaanval de afstervende hartspier elektrisch erg onstabiel worden en dus meer vatbaar zijn voor ventriculaire fibrillatie. De kans op een acuut overlijden in het eerste paar uur van een hartaanval is dus absoluut verhoogd. De ventriculaire fibrillatie kan echter in de meeste gevallen op een erg effectieve manier (door middel van defibrillatie) worden behandeld als deze optreedt op het moment dat iemand al onder medische behandeling staat. Dit is nog een andere reden waarom het van zeer groot belang is om niet te proberen om alle symptomen van een eventueel hartaanval zomaar opzij te zetten.

Latere gevolgen

Zelfs nadat de acute fase van een hartaanval voorbij is, zijn er nog steeds diverse problemen die aan dienen te worden gepakt. Op de eerste plaats kan de schade aan de hartspier het hart verzwakt achterlaten waardoor er uiteindelijk hartfalen op kan treden. Vervolgens kan, afhankelijk van de mate van de permanent aangerichte schade aan de hartspier, de kans op een acuut overlijden voortdurend verhoogd zijn. Ten derde vormt het feit dat zich een hartaanval voor heeft gedaan een erg hoog risico op nieuwe hartaanvallen in de toekomst.

Wat dit alles betekent is dat de behandeling van een hartaanval niet zal stoppen op het moment dat er een einde is gekomen aan deze acute situatie. Een constante behandeling die gericht is op het voorkomen of het verminderen van alle drie deze gevolgen voor de nabije toekomst is van cruciaal belang.

Hoe wordt een hartaanval gediagnosticeerd?

Het diagnosticeren van een hartaanval is in het gros van de gevallen vrij eenvoudig, zolang de symptomen van de patiënt bij het medische personeel de juiste alarmbellen laten rinkelen. Maar al te vaak, wanneer iemand dergelijke symptomen ervaart maar denkt dat deze verband houden met zijn, of haar, hart, dan zullen door zogenaamd wishful thinking, de symptomen gebagatelliseerd worden zodra men op de eerste hulp aan is gekomen. Dit is dan ook de verkeerde manier om met de klachten om te gaan. Hoe sneller de medici gewaarschuwd worden voor een potentieel hartinfarct, hoe sneller er gehandeld kan worden om de diagnose te stellen of deze juist uit te sluiten. Je moet om die reden, als het gaat om een ​​hartaanval, onthouden dat iedere minuut telt. Dus op het moment dat je je maar de geringste zorgen maakt over de mogelijkheid dat je symptomen afkomstig kunnen zijn vanuit uw hart, dan dien je ervan uit te gaan dat je een hartaanval doormaakt. Dit zal immers de bal direct aan het rollen brengen.

In het gros van de gevallen zal het maken van een ECG (een onderzoek dat veranderingen kan aantonen die kenmerkend zijn voor een hartaanval) en het uitvoeren ​​van een bloedonderzoek om hartenzymen te meten (die een indicator zullen zijn voor eventuele schade aan de hartcellen) de diagnose van een hartaanval snel bevestigen of juist weerleggen. Hoe eerder de diagnose kan worden gesteld, hoe sneller er passende stappen ondernomen kunnen worden om de schade aan het hart te beperken.

De kritieke eerste uren van een behandeling

Een acute hartaanval is absoluut te beschouwen als een medisch spoedgeval. De hartspier sterft immers op een Actieve manier af en een directe behandeling is van cruciaal belang. Minuten kunnen dan ook zeker het verschil maken tussen een volledig herstel en een blijvende invaliditeit of zelfs een fatale afloop. Om die reden zou niemand ooit enige verontrustende, niet te verklaren symptomen dienen te negeren wanneer deze zich voordoen ergens boven het middelrif.

Op het moment dat iemand onder medische behandeling staat en er een diagnose van een in gang zijnde hartinfarct is gesteld, dan begint de behandeling onmiddellijk. Deze acute behandeling bestaat vaak uit twee gelijktijdige acties, namelijk: stabilisatie en revascularisatie.

• Stabilisatie wil zeggen dat de acute symptomen aan worden gepakt, de verlichting van stress op de hartspier, de ondersteuning van de bloeddruk (indien dit nodig blijkt te zijn), het nemen van stappen om de afgescheurde plaque te stabiliseren en de vorming van bloedstolsels in de beschadigde slagader een halt toe te roepen. Dit wordt gedaan door middel van de toediening van nitroglycerine, zuurstof, morfine, bètablokkers, een statine, aspirine en een ander middel dat werk tegen bloedplaatjes, zoals Plavix.
• Revascularisatie is echter de echte sleutel tot een goed resultaat omdat hierdoor de stervende hartspier, of eigenlijk de bloedstroom door de geblokkeerde kransslagader, weer zal worden hersteld. Dit dient uiteraard zo snel mogelijk te gebeuren. De meeste blijvende hartschade kan worden vermeden op het ogenblik dat de ader binnen circa vier uur weer open kan worden gemaakt. Op zijn minst kan blijvende schade voorkomen worden wanneer de ader binnen acht tot twaalf uur weer wordt geopend. Er is dan ook geen twijfel over mogelijk dat tijd een cruciale factor is.

Met een STEMI (het soort hartaanval waarbij de kransslagader helemaal geblokkeerd is), wordt revascularisatie toegepast, bij voorkeur door gebruik te maken van invasieve behandeling, angioplastiek en het plaatsen van één of meerdere stents. In bepaalde gevallen is deze manier van behandelen echter niet haalbaar of gaat deze gepaard met te veel risico’s. In dit soort situaties zal een trombolytische behandeling (een “klontoplossend” geneesmiddel) aan worden gewend om het stolsel op te lossen en de bloedstroom weer te herstellen.

Bij een NSTEMI (het soort hartaanval waarbij de kransslagader slechts deels geblokkeerd is) is aangetoond dat een trombolytische behandeling juist meer kwaad dan goed zal doen en deze dus dient te worden vermeden. In sommige gevallen kunnen mensen die lijden aan een NSTEMI enkel worden behandeld met behulp van zogenaamde stabilisatiemaatregelen (wat hetzelfde blijkt te zijn als de behandeling van een onstabiele angina pectoris). De meeste cardiologen zijn echter van mening dat stenting (het plaatsen van één of meerdere stents) meer effectief bij het behouden van hartspier in het geval van een NSTEMI en is doorgaans dan ook de voorkeursbehandeling voor zowel STEMI als voor NSTEMI.

Het algemene doel tijdens het eerste paar uur is om ervoor te zorgen dat:

• de bloedstroom weer wordt hersteld naar dat deel van de hartspier dat binnen het risicogebied valt,
• er stappen worden ondernomen om de acute vorming van een nieuw bloedstolsel te voorkomen,
• de werkbelasting van het overbelaste hart wordt verminderd.

In het gros van de gevallen, in het bijzonder wanneer de behandeling snel van start is gegaan, zijn mensen met acute hartaanvallen binnen 24 uur weer redelijk stabiel.

Wat als je de eerste dag na een hartaanval hebt overleefd?

Zodra je met succes de acute fase van een hartaanval hebt doorlopen, in de regel zijn dit ongeveer de eerste 24 uur, is de tijd voor jou en je artsen aangebroken om een ​​behandeling te starten die gericht is op het voorkomen van de drie gevolgen die na een hartaanval op kunnen treden:

1. hartfalen,
2. acuut overlijden,
3. nieuwe hartaanvallen.

Een hartaanval zal een deel van de hartspier af laten sterven. Het afgestorven deel van de hartspier wordt dan vervangen door littekenweefsel, dat het hart bijeenhoudt maar niet bijdraagt ​​aan het functioneren van de hartspier. Of iemand hartfalen krijgt na een hartinfarct hangt echter af van de mate van de schade en de manier waarop de resterende hartspier zich “aanpast” aan de nieuwe situatie. De resterende, normale hartspier reageert in de regel door van vorm te veranderen, dit proces wordt ‘hermodellering’ genoemd. Ondanks het feit dat een zekere mate van hermodellering in het begin gunstig kan zijn, kan chronisch hermodelleren leiden op zijn beurt tot hartfalen.

Er zijn uiteenlopende zaken die artsen dienen te doen om de harten van hun patiënten tegen cardiale remodellering te helpen beschermen en om hartfalen te helpen voorkomen. De meest belangrijke zaken zijn het gebruik van bètablokkers en ACE-remmers, maar er zijn eveneens andere acties noodzakelijk. Het is om die reden van belang om op de hoogte te zijn van alle mogelijkheden die voor handen zijn om hartfalen te voorkomen, en ervoor te zorgen dat je arts de opties die op jouw situatie van toepassing zijn, aanzal bevelen.

De discussie na het doormaken van een hartaanval die het meest frequent wordt ‘overgeslagen’ door cardiologen is de discussie die betrekking heeft op acuut overlijden. Dit is immers een onderwerp waar een heleboel artsen niet erg gemakkelijk over kunnen praten. Een acuut overlijden is echter een aanzienlijk risico voor een groot aantal mensen dat een hartaanval door hebben gemaakt, in het bijzonder mensen die veel schade op hebben gelopen aan hun hartspier. Bovendien kan het risico op een acuut overlijden aanzienlijk worden verlaagd, bij mensen bij wie dit risico erg hoog is, door het gebruik van een implanteerbare defibrillator. Er zijn duidelijke richtlijnen met betrekking tot de doelgroepen (binnen de mensen die een hartaanval hebben gehad) die dienen te worden overwogen voor een implanteerbare defibrillator en je arts zal je absoluut de nodige uitleg verschuldigd zijn met betrekking tot het al dan behoren tot de groep mensen die tot de doelgroep behoren.

Iemand die een hartaanval heeft overleefd, weet iets over zichzelf dat hij, of zij, wellicht niet eerder wist: deze persoon lijdt immers aan een coronaire hartziekte en loopt een sterk verhoogd risico op een nieuwe hartaanval. Dat risico kan aanzienlijk terug worden gedrongen door het gebruik van medicijnen en het aannemen van een gezonde levensstijl. Behalve het gebruik van bètablokkers en ACE-remmers (die bijzonder nuttig zijn voor het voorkomen van remodeling van het hart), dienen de meeste mensen die een hartaanval hebben gehad, behandeld te worden met statines en aspirine en wellicht ook medicijnen die bedoeld zijn voor de behandeling of de voorkoming van angina pectoris in de toekomst (zoals nitraten of calciumantagonisten).

Maatregelen die getroffen dienen te worden om je manier van leven aan te passen om toekomstige cardiale risico’s substantieel te verbeteren, zijn onder andere:

• het stoppen met roken van tabak,
• het aannemen van een dieet dat bijdraagt aan de gezondheid van het hart,
• het onder controle krijgen en houden van een gezond lichaamsgewicht,
• het uitermate goed in de hand houden van diabetes en hoge bloeddruk (hypertensie) wanneer je hieraan lijdt,
• het regelmatig doen aan lichaamsbeweging (bij voorkeur beginnend met een formele hartrevalidatie).

Een checklist na het doormaken van een hartaanval

Zoals je ziet is er een heleboel waar je je van bewust dient te zijn en waar je goed over na dient te denken. Het zal je dan waarschijnlijk ook niet verbazen dat ook je arts een heleboel zaken heeft waar hij, of zij, extra op moet letten en over na moet denken. In de hectische medische wereld van vandaag de dag is het echter mogelijk dat zelfs de meest gewetensvolle arts een aantal van de essentiële stappen mist die nodig zijn om een ​​optimaal resultaat te bereiken na een hartaanval.

Om die reden hebben we een checklist voor je op opgesteld die je kunt gebruiken als hulpmiddel nadat je een hartaanval door hebt gemaakt. Je kunt elk punt van de checklist met je arts bespreken om er zeker van te zijn dat er geen enkele optie per ongeluk wordt vergeten die je kan leiden naar een optimale gezondheid van je hart. Je hebt een heleboel meegemaakt de laatste tijd dus is het zeker niet wenselijk dat er juist op de weg naar herstel kansen niet benut worden of over het hoofd worden gezien.

De checklist voor mensen die een hartaanval door hebben gemaakt.

1. Veranderingen in levensstijl en ander weetjes:

• Je bent op een juiste manier geïnstrueerd over de alarmsignalen en de symptomen van een hartaanval en de acties die je dient te nemen wanneer je hiermee te maken krijgt. (ja / nee)
• Als je rookt, dan heb je het advies gekregen om te stoppen en ben je verwezen naar één of meerdere programma’s die je hierbij kunnen helpen. (ja / nee)
• Je bent volledig geïnstrueerd over een dieet dat de gezondheid van je hart ten goede komt. (ja / nee)
• Je arts heeft met je gepraat over de vraag of je af dient te vallen en hoeveel lichaamsgewicht ik eventueel moet verliezen. (ja / nee)
• Je hebt gedetailleerde instructies gekregen voor de duur van de komende vier tot zes weken en je bent doorverwezen naar een hartrevalidatieprogramma. (ja / nee)
• Het belang van langdurige training is je uitgelegd. (ja / nee)
• Je arts heeft met je gesproken over wanneer je je seksuele activiteiten mag hervatten. (ja / nee)
• Je arts heeft met je gesproken over wanneer je weer een voertuig mag besturen. (ja / nee)

2. Beoordeling van het risico op een potentieel nieuw hartaanval in de nabije toekomst:

• De staat je  kransslagaders is beoordeeld door middel van een inspannings- of door een thalliumonderzoek  (ja / nee) of door een uitgevoerde hartkatheterisatie. (ja / nee)
• De toestand van je kransslagaders is je op de volgende manier duidelijk uitgelegd:
• Het plan voor het volgen van de staat van je kransslagaders na verloop van tijd ziet er als volgt uit:

3. De mate van de schade aan je hart is beoordeeld door:

• Inspannings-/ thalliumonderzoek (ja / nee)
• Hartkatheterisatie (ja/ nee)
• MUGA-scan  (ja / nee)
• Echocardiogram  (ja / nee)

Opmerking: minimaal één van deze vier onderzoeken dient uit te worden gevoerd om de ejectiefractie te kunnen meten.

• Je (lijdt / lijdt niet) aan enige mate van  hartfalen.

4. Belangrijke waardes die je dient te kennen:

• Je lipidenprofie  is gemeten en de resultaten zijn:
• Totale cholesterol:
• LDL cholesterol:
• HDL-cholesterol:
• triglyceriden:
• Je bloeddruk  is:
• Je nuchtere bloedglucose is:
• Je ejectiefractie is:

Opmerking: op het moment dat de ejectiefractie 35 procent of minder is, dan dien je punt 6 te lezen dat we hieronder gaan behandelen.

5. Namen en doseringen van geneesmiddelen die je voor zijn geschreven:

• Aspirine:
• Anti-bloedplaatjesmedicatie (zoals Plavix, Brilinta of Effient):
• Bètablokker:
• ACE-remmer:
• Spironolactone (wanneer je ejectiefractie 40 procent of minder is):
• Statin:

Opmerking: Al deze medicijnen hebben aangetoond dat ze verdere hartaanvallen helpen voorkomen en de kans op overlijden verkleinen. Wanneer je geen recept voor één of meerdere van deze geneesmiddelen hebt gekregen, dan is de reden hiervoor:

• Je hebt met je arts besproken of je dient te worden behandeld voor hoge bloeddruk (hypertensie). (ja / nee)
• Je hebt met je arts besproken of je dient te worden behandeld voor diabetes of pre-diabetes. (ja / nee)

6. Voorkomen van een acuut overlijden

• Op het ogenblik dat je ejectiefractie 30 procent of minder is (of wanneer je last van hartfalen hebt gehad en je ejectiefractie 35 procent of minder is), dan ben je doorverwezen naar een elektrofysioloog om de mogelijkheid van een implanteerbare defibrillator te bespreken. (ja / nee)
• Leden van je familie zijn in staat om hartmassage en reanimatie uit te voeren. (Ja / nee)

Slotopmerking

Een hartaanval is een serieuze zaak. Gelukkig is de kans op overlijden of blijvende invaliditeit na het doormaken van een hartaanval met wat we inmiddels te weten zijn gekomen over hartaanvallen in de afgelopen decennia en met de meest moderne behandelingen die zijn bedacht om deze te behandelen, sterk verkleind.

Om echter van alle voordelen van deze opmerkelijke medische vooruitgang te kunnen profiteren, dien je al het mogelijke te weten te komen over hartaanvallen, in het bijzonder op welke wijze je kunt herkennen dat je er last van hebt en wat je ten aanzien van de behandeling mag verwachten. We hopen dat we door dit artikel te schrijven je dan ook een gp0ed eind op weg te hebben geholpen en je op deze manier van de nodige informatie hebben voorzien.