Oorzaken van een opgetrokken zaadbal

Door een aantal verschillende oorzaken kan het voorkomen dat één van de testikels (zaadballen) van een man zich terugtrekt in de buikholte. Soms is dat tijdelijk en komt de bal vanzelf weer terug naar zijn normale positie in het scrotum (balzak), soms moet de bal voorzichtig terug worden geleid. In andere gevallen is er soms een ingreep nodig om de testikel terug te krijgen in het scrotum en te zorgen dat hij daar blijft.

Een opgetrokken zaadbal komt vooral voor bij jongens die de puberteit nog niet bereikt hebben, en verdwijnt daarna. De testikel daalt dan permanent de balzak in en blijft in zijn positie. In andere gevallen verwisselt de testikel vaak van positie: soms in de buikholte, soms in het scrotum. Zo’n testikel noemen we een retractiele testikel of teelbal. Als de aandoening tot de puberteit duurt, kan het aan te raden zijn om een ingreep uit te voeren die de teelbal in de balzak houdt. Anders kunnen er mogelijk complicaties optreden.

Symptomen

De testikels van een man worden tijdens de ontwikkeling in de baarmoeder gevormd in de buikholte. Voor de geboorte dalen ze over het algemeen in het scrotum in, en zijn in het scrotum aanwezig bij de geboorte. Soms dalen ze binnen een paar maanden na de geboorte in de balzak in. Als een testikel later toch weer terugtrekt in de buikholte, kan dat tot problemen leiden.

De symptomen van een retractiele testikel zijn als volgt:

De testikel kan met de hand terug worden gebracht in het scrotum en blijft daar dan. Hij schiet niet onmiddellijk terug de buikholte in;
De testikel komt soms spontaan terug in het scrotum en blijft daar dan een tijdje;
De testikel kan ook spontaan weer verdwijnen in de buikholte.

Zowel het indalen als het terugtrekken van de testikel gebeurt bijna altijd zonder dat de jongen of man daar pijn van ondervindt. De positie van de ene testikel heeft geen invloed op die van de andere. Als de ene testikel retractiel is en soms verdwijnt, is de andere testikel meestal ingedaald en blijft altijd in het scrotum. Er kan sprake zijn van een dubbele retractiele testikel, maar er is dan meestal geen verband tussen het ontstaan en de beweging van de ene en de andere zaadbal. Een retractiele testikel is niet hetzelfde als een niet-ingedaalde testikel (cryptorchidisme). Een niet-ingedaalde testikel is nooit in het scrotum ingedaald.

Wanneer moet je naar de dokter

Een retractiele testikel wordt vaak al vroeg in het leven van een man gediagnosticeerd. Op het consultatiebureau onderzoekt de dokter of de testikels gezond ontwikkelen en of ze ingedaald zijn.

Als je denkt dat je zoon een retractiele testikel heeft, ga dan met hem langs de huisarts. Hij zal kijken of dat inderdaad zo is en een plan voor monitoring opstellen om zeker te zijn van een goede ontwikkeling van de geslachtsorganen.

Oorzaak van een retractiele testikel

Een retractiele testikel kan veroorzaakt worden door een afwijking in de spier die hem ondersteunt, of van de zaadleider die hem met de rest van het lichaam verbindt. De belangrijkste oorzaken noemen we hier.

Cremasterreflex. Een testikel is verbinden met diverse spieren die de positie van de testikel kunnen veranderen. De testikels kunnen op en neer bewogen worden. Dit doet je lichaam automatisch, om de beste productie van sperma in de testikels te faciliteren.

De cremasterspier is een dunne buidelachtige spier die een testikel omhult. Als deze spier zich spant, wordt de testikel hoger gehesen, richting het lichaam. Ontspant de spier zich, dan daalt de testikel verder het scrotum in. De reden voor deze bewegelijkheid (en voor het feit dat belangrijke organen als je testikels zich buiten het lichaam bevinden, waar ze relatief onbeschermd zijn) is dat de productie van sperma afhangt van de temperatuur. Om gezond sperma te kunnen produceren moet de temperatuur in de testikels enige graden lager liggen dan de temperatuur van het lichaam.

Als het buiten warm is, dan ontspant de cremasterspier zich en kan de testikel afkoelen. Is het buiten koud, dan spant de spier zich zodat de testikel zich dichter bij het warme lichaam bevindt. Door deze ingenieuze reflex zorgt je lichaam er altijd voor dat je testikels de ideale temperatuur hebben om gezond sperma aan te maken. De beweging door de cremasterspier kan ook in gang worden gezet door het aanraken van de binnenkant van de dij, en soms in stressvolle situaties. Echter, als de reflex van de cremasterspier te sterk is, dan wordt een testikel zo ver opgetrokken dat hij het scrotum verlaat en in de buikholte terecht komt.

Te korte of inflexibele zaadleider. Een testikel is niet alleen ingekapseld in een spier, maar is ook door middel van de zaadleider verbonden met het onderlichaam. De zaadleider is het vat waardoor zaadcellen bij een orgasme via het onderlichaam naar de penis worden vervoerd. Een zaadleider is omgeven door aderen en zenuwen. Als de zaadleider of één van zijn onderdelen niet lang genoeg zijn, bijvoorbeeld door onderontwikkeling (te langzame groei) dan kan de bijbehorende testikel de neiging hebben om sneller de buikholte in te schieten.
Littekenweefsel na een hernia-operatie. Bij een hernia of liesbreuk komt een deel van de dunne darm door de buikholte naar buiten. Meestal is er dan een zwakke plek in de buikholte aanwezig. De darm wordt dan door een arts voorzichtig terug geduwd, en de opening in de buikwand wordt meestal met hechtingen gesloten. Dat kan leiden tot de vorming van littekenweefsel, dat er voor zorgt dat de zaadleider zich niet goed kan ontwikkelen en korter blijft of minder elastisch wordt.
Achterblijfselen van foetaal weefsel. Soms zijn er in het scrotum resten aanwezig van foetaal weefsel. Normaal verdwijnen die voor of na de geboorte, maar soms blijven ze achter in het lichaam. Ze kunnen dan de groei van bijvoorbeeld de zaadleider hinderen, waardoor die korter blijft dan normaal.

Complicaties

Een retractiele testikel die weer regelmatig in het scrotum terugkomt heeft meestal geen ernstige gevolgen.

Een testikel die nooit indaalt (cryptorchide) wordt meestal verwijderd, omdat hij gezondheidsproblemen kan veroorzaken. Hoe vaker een retractiele testikel zich in de buikholte bevindt, hoe groter de kans op een vergelijkbaar probleem is. Als de testikel zich terugtrekt in de buikholte en niet meer terug indaalt, moet er chirurgisch worden ingegrepen. Anders kan er zich één van de volgende complicaties voordoen:

Door de te warme omgeving voor de testikel produceert deze weinig sperma dat van slechte kwaliteit is. Dit zorgt voor een lage vruchtbaarheid. Het effect kan voortduren als de testikel al (operatief) uit de buikholte verwijderd is, en soms is het verlies van vruchtbaarheid permanent.
Testiculaire torsie. De zaadleider kan door de onnatuurlijke positie van de testikel gedraaid en afgekneld worden, waardoor de bloedvaten op de zaadleider geen zuurstofrijk bloed meer naar de zaadbal kunnen aanvoeren. Dit is erg pijnlijk. Als deze aandoening niet snel behandeld wordt, kan de zaadbal afsterven.
Verwonding (trauma). De buikholte is geen geschikte plek voor een testikel. Door de druk van andere organen in de buik kan de zaadbal hard tegen het schaambeen worden aangedrukt, wat kan leiden tot beschadiging van vaten en weefsels.
Deze kanker begint vaak in de cellen die zaadcellen aanmaken. Waarschijnlijk is de buikholte een ongeschikte plek daarvoor, en jongens of mannen met een teruggetrokken testikel hebben een groter risico op testiskanker dan mannen bij wie beide ballen zijn ingedaald.

Diagnose

Als je een testikel hebt die regelmatig terugtrekt in de buikholte, is het een goed idee om naar de huisarts te gaan. Die zal je vragen stellen over je medische geschiedenis en over je klachten, bijvoorbeeld hoe vaak het voorkomt dat je testikel zich terugtrekt. De dokter zal een kort lichamelijk onderzoek uitvoeren, waarbij hij aan je testikels voelt en onderzoekt waar die zich bevinden. Als je testikel zich op dat moment in de buikholte bevindt zal de dokter proberen om die voorzichtig terug te leiden in het scrotum.

Een retractiele testikel en het aanraken of manipuleren daarvan is over het algemeen pijnloos. Als de zaadbal tijdens het lichamelijke onderzoek niet makkelijk terug daalt in het scrotum, of als hij onmiddellijk weer in de buikholte optrekt, of als het onderzoek veel pijn veroorzaakt, dan is er waarschijnlijk sprake van een andere aandoening. De huisarts kan dan vervolgonderzoeken aanvragen om erachter te komen wat de oorzaak van je klachten is.

Behandeling

Als de retractiele testikel bij een kind voorkomt is de kans groot dat de aandoening voor of tijdens de puberteit verdwijnt. De testikel daalt dan definitief in de balzak af. In dat geval zal een arts voorstellen om af en toe te controleren hoe het met de aandoening gaat.

Als een testikel tijdens of na de puberteit de neiging vertoont om vaker in dan buiten de buikholte op te trekken is het verstandig om in te grijpen. De arts zal dan voorstellen om een chirurgische ingreep uit te voeren waarbij de testikel in het scrotum wordt gebracht en er voor gezorgd wordt dat die daar blijft. Het verstandigste moment om deze ingreep uit te voeren is voordat de puberteit aanbreekt. In de puberteit gaan de geslachtorganen zich ontwikkelen, en om te zorgen voor een goede ontwikkeling van de teelballen is het een goed idee om voordien in te grijpen. Maar ook bij een volwassen man kan de ingreep nog worden uitgevoerd.

Bij de ingreep, bekend als orchidopexie, legt de chirurg de testikel en de zaadleider bloot. Hij verwijdert eventuele verbindingen met weefsel of weefselstrengen die de testikel belemmeren in het afdalen, brengt de testikel in de balzak in, en zorgt met behulp van hechtingen dat die daar blijft. Orchidopexie is een dagbehandeling (na afloop kan de patiënt weer naar huis) en vindt plaats onder volledige verdoving.

Na deze ingreep mag de patiënt een aantal weken niet fietsen, sporten of andere intensive bewegingen maken. Er wordt door de arts een paar keer gecontroleerd of de wonden van de ingreep goed genezen en of de testikel inderdaad in het scrotum blijft. Ook na deze periode moet de patiënt zelf af en toe nagaan of de testikel op de juiste plaats blijft, of zich toch weer optrekt in de buikholte.

Vroeger werden ook wel hormoontherapieën toegepast om te zorgen dat een refractiele testikel in zou dalen. Op dit moment wordt deze behandeling niet meer toegepast, omdat er niet voldoende bewijs is dat hij tot het gewenste resultaat leidt.

Een retractiele testikel bij kinderen

Als een retractiele testikel bij een kind of een puber wordt vastgesteld, is dat aan de ene kant gunstig, omdat de kans op een goede ontwikkeling van de aandoening het grootst is en er kan worden ingegrepen voordat de puberteit ten einde is. Aan de andere kant kan het voor een kind angstaanjagend zijn dat er iets mis met hem is, vooral in een gevoelig lichaamsdeel als de teelballen. Als deze aandoening bij je zoon voorkomt kan je hem op de volgende manieren ondersteuning bieden. Zo wordt diagnose en behandeling van een retractiele teelbal en acceptatie ervan makkelijker.

Leg uit dat geslachtsdelen normaal zijn, niet vies of eng, en dat hij zich niet hoeft te schamen om erover te praten tegen jou of de dokter.
Leer je zoon de namen voor zijn externe geslachtdelen: balzak, ballen en piemel. Dat maakt het makkelijker om over de aandoening en veranderingen ervan te praten. Leg hem uit welke posities een teelbal kan hebben en hoe hij dat zelf kan controleren.
Voordat hij in de puberteit raakt kan je hem uitleggen welke lichamelijke veranderingen en seksuele gevoelens dat met zich meebrengt.
Vertel hem wat een retractiele testikel is, dat daar niets mis mee is, en dat het belangrijk is dat hij, jij en de dokter in de gaten houden hoe de conditie zich ontwikkelt.
Help hem om zichzelf te verdedigen als hij op school of elders gepest wordt om zijn aandoening.
Let erop hoe het gaat met het zelfvertrouwen van je zoon, of hij somber of teruggetrokken raakt, en bijvoorbeeld niet meer wil deelnemen aan sporten. Praat met hem waardoor het komt en of het iets te maken heeft met de aandoening.