Het idee dat allerlei vetarme diëten, zoals de diëten die al veen groot aantal jaren aan worden bevolen door de Amerikaanse overheid en de American Heart Association (AHA), effectief zouden zijn om atherosclerotische cardiovasculaire aandoeningen te voorkomen, zijn tegenwoordig voor een groot deel in diskrediet gebracht. In de laatste decennia hebben klinische onderzoeken, waar voedingsvet bij was beperkt tot minder dan 25 procent van het dagelijks totaal aantal calorieën, geen voordeel voor de gezondheid van hart en bloedvaten aan weten te tonen.
Een paar jaar geleden liet de American Heart Association zonder problemen zijn aanbevelingen ten aanzien van vetarme diëten varen. Er is echter één opvallende uitzondering op het bewijs dat vetarme diëten niet effectief zijn bij de voorkoming van hart- en vaatziekten, namelijk het zogenaamde Ornish-dieet. Het Ornish-dieet (en soortgelijke diëten) beperken namelijk niet alleen het dieetvet voor een groot deel (tot minder dan 10 procent van de het dagelijks totaal aantal calorieën), maar vereisen eveneens dat de ingenomen vetten van puur plantaardige bronnen afkomstig zijn. Zowel in de medische literatuur als in de populaire media wordt aangenomen dat het Ornish-dieet effectief is gebleken bij de voorkoming van de voortgang van coronaire hartziekte en zelfs bij het mogelijk maken van een daadwerkelijke verbetering van de conditie van de kransslagaderen.
Ondanks het feit dat het vetarme dieet, zoals onder andere de American Heart Association aanbeveelt, er niet in is geslaagd om atherosclerose (slagaderverkalking) te voorkomen, vragen steeds meer mensen zich af of het uitermate beperkte Ornish-dieet dan wel werkt.
Het Ornish-onderzoek
Alle boeken, websites, tv-optredens, speeches, documentaires en andere vormen van media die de effectiviteit van het Ornish-dieet aantonen, zijn terug te voeren tot een enkel klinisch onderzoek, de zogenaamde Lifestyle Heart Trial, dat uit is gevoerd in de jaren tachtig en negentig door Dr. Dean Ornish en zijn team in het California Pacific Medical Center dat gevestigd is in San Franciso.
Dit onderzoeksteam nam 48 patiënten op (45 ervan waren mannen) die bekend waren met coronaire hartziekte. Achtentwintig deelnemers aan het onderzoek werden gerandomiseerd in een speciaal programma dat bestond uit een aantal uitgebreide veranderingen die aangebracht dienden te worden in hun levensstijl, waaronder het volgen van het zwaar vetarme, vegetarische Ornish-dieet, maar eveneens het stoppen met roken, mediteren en het in de hand houden van spanningen en stress door middel van een formeel oefenprogramma.
De andere 20 mensen die deelnamen aan het onderzoek, de zogenaamde controlegroep, hebben dit intensieve programma voor niet ontvangen en hoefden ook de genoemde veranderingen niet aan te brengen in hun leefstijl. Voor de duur van 5 jaar werden alle deelnemers gevolgd door de onderzoekers en hadden de personen die behoorden tot de onderzoeksgroep significant minder last van cardiale gebeurtenissen dan de mensen van de controlegroep. Verder hadden ze een afname van 3 procent ten aanzien van de mate van plaqueafzetting in hun kransslagaderen (in vergelijking tot een toename in plaques in de controlegroep).
Het is een beetje verontrustend om te bedenken dat het Ornish-rijk dieet op is gezet aan de hand van dit kleinschalig onderzoek. In de eerste plaats was er een aanzienlijk aantal patiënten dat tijdens dit onderzoek was gestopt en zij werden vervolgens uitgesloten van de analyse. De mensen die eerder met het onderzoek zijn gestopt, zijn vooral belangrijk in kleine onderzoeken omdat de verloren gegevens de onderzoeksresultaten aanzienlijk kan beïnvloeden. De kleine omvang van dit onderzoek leverde eveneens substantiële verschillen ten aanzien van de basisgegevens op tussen de twee groepen. De controlegroep had bijvoorbeeld hogere waarden voor de totale cholesterol en het LDL-cholesterol, maar was eveneens ouder en slanker dan de groep deelnemers die de behandeling ondergingen. Dergelijke problemen komen echter dikwijls voor bij kleinschalige klinische onderzoeken en ze zullen inherente problemen bij de interpretatie met zich meebrengen ten aanzien van de verschillende uitkomsten van de onderzochte groepen. Nog belangrijker is dat het idee dat het Ornish-dieet in staat is om atherosclerose om te keren als nogal problematisch dient te worden beschouwd.
Het vergelijken van de resultaten van verschillende 2-D angiogrammen die gemaakt zijn op verschillende tijdstippen (zoals in dit onderzoek gedaan is) is berucht vanwege het grote aantal fouten, omdat kleine verschillen in de hoeken van de opgenomen beelden grote verschillen op zullen leveren in de berekening van de plaqueomvang. Zelfs op het moment dat dit soort metingen nauwkeurig uit waren gevoerd, maar helaas zij ze alles behalve precies, dan kan het nauwkeurig meten van een verandering van 3 procent in de plaqueomvang niet met enige mate van zekerheid verkregen worden met behulp van 2D-angiografie. Deze beperking is echter niet de schuld van de onderzoekers, betere technieken bestonden in die tijd immers nog niet. (Ze bestaan vandaag de dag echter wel voor het geval dat het Ornish-onderzoek ooit nog eens zal worden herhaald.) Maar deze beperking is niettemin cruciaal en trekt zelfs hardnekkige beweringen van voorstanders dat het Ornish-dieet atherosclerose kan voorkomen dan ook zeker in twijfel. Dit soort methodologische beperkingen zouden het erg lastig maken voor een onderzoek als dit om zelfs tegenwoordig aanvaard te worden voor publicatie in een collegiaal getoetst medisch tijdschrift.
Uiteindelijk is het zelfs zo dat wanneer de gerapporteerde resultaten van het Ornish-onderzoek juist blijken te zijn, niet mogelijk om dit voordeel specifiek toe te schrijven aan dit dieet. Dit heeft ermee te maken dat de andere drie interventies die op de onderzoeksgroep toe zijn gepast (het stoppen met roken, het beheersen van de stress en de regelmatige lichaamsbeweging) er allemaal om bekend staan dat cardiale aandoeningen van de patiënten die lijden aan coronaire hartziekte verbeteren. De verbeterde aandoeningen binnen de behandelgroep zijn te verklaren door de overige drie interventies; enig voordeel van het Ornish-dieet zelf kan echter niet af worden geleid uit dit onderzoek.
Zonder twijfel zal een agressief programma voor het beheren van je leefstijl nuttig is voor mensen die lijden aan coronaire hartziekte en het Ornish-onderzoek (dat tenslotte de Lifestyle Heart Trial heette, en niet de naam Ornish Diet Trial heeft gekregen) zeker drastische veranderingen in de leefstijl kent. Maar in het bijzonder met het oog op het algemene falen van vetarme diëten om cardiale aandoeningen te verbeteren. Er bestaat grote twijfel over de mate waarin het voedingsgedeelte van dit onderzoek bij heeft gedragen aan de positieve uitkomsten. Een goed ontworpen klinisch onderzoek zou dan ook zeker noodzakelijk zijn om tot een goede conclusie te kunnen komen.
Slotopmerking
Op basis van de resultaten van het Ornish-onderzoek, het kleinschalige gerandomiseerd onderzoek waarop alle bekende beweringen met betrekking tot het Ornish-dieet zijn gestoeld, het idee dat een vegetarisch dieet met uitermate laag vetgehalte coronaire hartziekte zal verbeteren, dient te worden gezien als een intrigerende hypothese. Maar dat is dan ook echt alles wat het is, een (nog) niet bewezen hypothese en geen vaststaand en bewezen feit. Er zou om die reden absoluut een nieuw onderzoek opgesteld dienen te worden om te zien of de hypothese daadwerkelijk juist is. Bovendien zul je, op het ogenblik dat je een dieet als het Ornish-dieet wilt gaan volgen, dan moet je altijd uiterst voorzichtig omgaan met het gebruik van plantaardige olie.
